به گزارش سرویس فرهنگ و هنر افق تهران؛ خانه ظهیرالاسلام یکی از قدیمی‌ترین بناهای باقی مانده در محدوده خیابان هدایت است. مالک این خانه سیدزین‌العابدین امام‌جمعه، پسر سیدابوالقاسم امام‌جمعه ملقب به ظهیرالاسلام بود.
او یکی از دختران ناصرالدین شاه قاجار را به همسری گرفت و به این ترتیب به خاندان قاجار نزدیک شد. ظهیرالاسلام بعد از مرگش در مقبره‌ای در خیابان صاحب جمع به خاک سپرده شد که به آن «سر قبرآقا» می‌گویند و معماری زیبا و دیدنی‌ای دارد. خانه ظهیرالاسلام با تلفیقی از معماری قاجار و معماری اروپایی است و مثل خانه فخرالدوله و یا عمارت قوام السلطنه، وسط باغ بزرگی بنا شده‌بود. این روزها خبری از این باغ قدیمی در خیابان هدایت نیست و تنها عمارت اصلی خانه ظهیرالاسلام به جا مانده‌است.
خانه ظهیرالاسلام عمارتی از دوره قاجار است. این عمارت از آن جهت که خانه مسکونی یکی از سران مشروطه بوده و همچنین معماری تلفیقی آن، مربــوط به دوره گذاری از معماری در تهران است، اهمیت زیادی دارد. تاریخ دقیق ساخت این خانه مشخص نیست. با این حال ترکیب معماری خانه نشان می‌دهد که در اواخر دوره ناصرالدین شاه قاجار ساخته شده باشد.
خانه منسوب به «سپهبد تنکابنی» و خانه‌ای که به خانه «ظهیرالاسلام» مشهور است، در دو طبقه ساخته شده و سقفی شیروانی دارد. در معماری نمای بیرونی این ساختمان بیش از هرچیزی، آجرکاری و استفاده از پله‌های بیرونی به چشم می‌خورد. فضای داخلی خانه ظهیرالاسلام با گچ‌بری‌ها و آینه‌کاری‌ها تزیین شده است.
هرچند بخش‌های زیادی از این گچ‌بری‌ها به دلیل سال‌ها بی‌توجهی به این خانه از بین رفته‌است. دربــاره مالکیت خانه ظهیرالاسلام روایت‌های مختلفی وجود دارد. یکی از این روایت‌ها محمدولی‌خان تنکابنی را مالک این خانه می‌داند که از سران مشروطه بود و روایت دیگر آن را به خاندان امام جمعه تهران ربط می‌دهد؛ میرزا زین‌العابدین و میرزا ابوالقاسم امام جمعه که یکی داماد ناصرالدین شاه بود و دیگری داماد مظفرالدین شاه شد.
خانه ظهیرالاسلام سال‌ها بدون توجه در خیابان هدایت رها شده‌بود. حصار و دیواری هم اطراف خانه وجود نداشت. به همین دلیل هم به پناهگاهی برای افراد بی‌خانمان تبدیل شده بود و آسیب زیادی دید.
این خانه زیرزمینی به‌عنوان حوضخانه دارد و طبقه همکف آن با پله‌هایی زیبا به طبقه زیر شیروانی متصل می‌شود. در میان خاکروبه‌های این خانه کاشی‌هایی پیدا شده که تاریخ ساخت‌شان، سال ۱۳۲۰ در پشت کاشی‌ها نوشته شده‌است.
این خانه در دوره‌های مختلف مرمت و بازسازی شده و با هر بار بازسازی و مرمت، بخش‌هایی از تزیینات آن از بین رفته و یا چیزهایی به آن اضافه شده‌است.
به جهت موقعیت خانه و باغ نسبت به هم، این خانه را می‌توان با خانه قوام السلطنه یا موزه آبگینه مقایسه کرد یا خانه فخرالدوله در محله دروازه شمیران. درواقع این خانه‌ها که تقریباً باهم هم‌عصر هستند، علاوه بر اینکه ترکیبی از معماری درونگرا و برونگرا دارند، به صورت کوشک و در وسط باغ ساخته شده‌اند.
پله‌هایی که طاق و هشتی ندارند و جلوتر از عمارت اصلی ساخته شده‌اند یکی از شباهت‌های این خانه‌ها به یکدیگر است. این نوع معماری درست در مقابل معماری سنتی دوره قاجار قرار دارد که پله‌ها و ورودی‌های خانه و اتاق‌ها و تالارها، معمولاً در فرورفتگی قرار داشتند.
پله‌های بیرونی، استفاده از راه‌پله‌ها در وسط خانه و همچنین اتاق‌هایی که هرکدام حداقل دو در برای ورود و خروج داشتند، از دیگر ویژگی‌های خانه ظهیرالاسلام است.
انتهای پیام/
نیوشا دقیقی ماسوله
