برج آزادی از شاهکارهای معماری معاصر ایران

به گزارش سرویس فرهنگ و هنر افق تهران؛ برج آزادی اولین نماد تهران است که سال‌ها پیش از برج میلاد، معروف به بلندترین برج ایران، ساخته شد و همچنان بسیاری آن را نماد اصلی پایتخت ایران می‌دانند. این بنای زیبا که از شاهکارهای معماری معاصر ایران به شمار می‌رود، در فاصله سال‌های ۱۳۴۸ تا ۱۳۵۰ توسط حسین امانت برای یادبود جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ساخته شد. برج آزادی تلفیقی از معماری هخامنشی، ساسانی و اسلامی است؛ به‌طوری که قوس بیضی‌شکل برج نمادی از طاق کسری است و کاشی‌کاری فیروزه‌ای‌ از دوره صفوی و شیارهای بالای برج از بادگیرهای یزد اقتباس شده‌اند که در کنار نمادهای معماری مدرن و ساختار بتنی، جذابیتی دوچندان به برج آزادی بخشیده‌اند.

برج آزادی به مناسبت یادبود جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ساخته شد که به نام برج شهیاد آریامهر معروف بود و پس از انقلاب اسلامی به برج آزادی تغییر نام یافت. معماری شگفت‌انگیز این اثر باعث شده است که یکی از مهمترین جاهای دیدنی تهران به شمار آید. برج آزادی در سال ۱۳۵۳ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت. جالب است بدانید که در فاصله سال‌های ۱۳۵۲ تا ۱۳۵۷ تصویر برج روی اسکناس‌های ۲۰۰ ریالی ایران چاپ می‌شد. محوطه زیرین برج به نگارخانه، سالن دانستنی‌ها، سالن ایران‌شناسی، موزه، کتابخانه و… اختصاص دارد. با توجه به تعداد زیاد سالن‌ها و موزه‌های طبقه زیرین برج می‌توان به این نتیجه رسید که کلیه فضاهای موجود طوری طراحی شده‌اند که بیشتر جنبه نمایشگاهی داشته باشند.

برج آزادی و استخر گرد بزرگی جلوی آن

برج آزادی در نزدیکی یکی از مبادی ورودی و خروجی تهران قرار گرفته است که همه‌روزه مسافرت‌های درون‌شهری و برون‌شهری بسیاری از طریق آن صورت می‌گیرد. ضلع شمال‌غربی این میدان به ترمینال‌های مسافربری، ایستگاه‌های تاکسی، مینی‌بوس و اتوبوس اختصاص دارد، در ضلع شمال شرقی ساختمان‌هایی با کاربری‌های اداری و تجاری و کیوسک‌های روزنامه فروشی، بلیط‌فروشی و غیره دیده می‌شود، در ضلع جنوب شرقی آن پارک المهدی و در ضلع جنوب غربی سازمان ملی نقشه‌برداری و محدوده فرودگاه مهرآباد قرار دارد.

عبور مرم از جلوی دیواری بتنی با خطوط آبی فیروزه ای

اتوبوس: تقریبا از تمام نقاط شهر تهران و شهرهای حومه (مثل کرج، رباط کریم و اسلامشهر) به میدان و ترمینال آزادی تاکسی و اتوبوس تردد می‌کند. همچنین از ترمینال آزادی، اتوبوس‌های بین‌شهری به شهرهای شمالی و غربی کشور می‌روند. بی‌آرتی‌های پایانه آزادی هم به‌سمت تهرانپارس، ترمینال خاوران و دانشگاه علوم و تحقیقات حرکت می‌کنند که دسترسی به میدان آزادی را تسهیل کردند.

مترو: اگر قصد رفتن به ترمینال آزادی با مترو را دارید می‌توانید با استفاده از خط چهار مترو (خط ارم سبز-شهیدکلاهدوز) در ایستگاه میدان آزادی پیاده شوید.

ماشین شخصی: بسته به اینکه در کدام منطقه از تهران هستید، می‌توانید از طریق بزرگراه آیت‌الله سعیدی (ضلع جنوبی)، بزرگراه محمدعلی جناح (ضلع شمالی)، بزرگراه لشگری (جاده مخصوص) و خیابان آزادی (ضلع شرقی) خود را به برج آزادی برسانید.

تاریخچه برج آزادی

حکومت پهلوی از سال ۱۳۳۹ تصمیم گرفت بنای یادبودی در مدخل غربی تهران (سه راه مهرآباد) بسازد. در ابتدا قرار بود بنایی به‌شکل طاق نصرت ساخته شود؛ اما با تخصیص اعتبارات اعلام شد که طرح طاق نصرت عظمت کافی را ندارد. تا اینکه در شهریور سال ۱۳۴۵ طی فراخوانی در روزنامه‌ها، از معماران دعوت شد تا طرح‌های خود را ارسال کنند. سرانجام از بین معماران ایرانی، طرح حسین امانت از دانشگاه تهران برنده شد. او که در آن زمان یک دانشجوی ۲۴ ساله بود، مامور ساخت میدانی در پایتخت شد که نمادی برای ایران مدرن باشد و علاوه بر تاثیر بصری، پیشینه تاریخی، فرهنگی و هنری این مرزوبوم را نیز نشان دهد.

ساخت برج آزادی از سال ۱۳۴۸ تا ۱۳۵۰ طول کشید

کار ساخت برج آزادی در ۱۱ آبان ۱۳۴۸ آغاز شد که ۲۸ ماه طول کشید تا اینکه در ۲۴ مهرماه ۱۳۵۰ با حضور ۳۰۰۰ مهمان داخلی و خارجی افتتاح شد. در روز افتتاحیه، برای نخستین بار از منشور کوروش رونمایی شد تا این منشور ۲۵۰۰ ساله پیوندی میان تاریخ باستان ایران و وضعیت رو به توسعه آن زمان کشور باشد. این برج که از تلفیق طاق‌های معماری قبل و بعد از اسلام بود، با گذر زمان به نماد شهر تبدیل شد.

پس از افتتاح برج آزادی، مسئولیت نگهداری آن به وزارت فرهنگ و هنر واگذار شد و پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز همین روند ادامه یافت و به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی رسید. در حال حاضر، مسئولیت اداره برج را بنیاد رودکی بر عهده دارد.

همه‌ی آنچه که به‌ عنوان مجموعه فرهنگی برج آزادی می‌شناسیم، به‌یک‌باره در سال ۱۳۵۰ ساخته نشد و فقط شامل ساختمان برج و بخش زیرزمین می‌شد.

دولت وقت در سال ۱۳۵۳ تصمیم گرفت موزه‌ای زیر فضای میدان و برج آزادی در عمق ۱۵ متری بسازد و از همین رو طراحی آن به حسین امانت سپرده شد که نتیجه آن موزه‌ای پیشرفته مجهز به بخش‌های سمعی و بصری بود. از آنجا که در جریان تظاهرات‌ها و مبارزات انقلاب ایران، مردم برای تجمع‌های مختلف از این میدان استفاده می‌کردند، نام آن پس از پیروزی انقلاب به میدان و برج آزادی تغییر کرد. از سال ۱۳۵۷ تاکنون، این میدان به‌عنوان محلی برای اجرای برنامه‌های مرتبط با پیروزی انقلاب اسلامی تبدیل شده است. برج آزادی از سال ۱۳۹۲ با وضعیت تخریبی نگران‌کننده‌ای دست‌وپنجه نرم می‌کند.

معماری برج آزادی

میدان و برج آزادی از معماری و طراحی منحصربه‌فردی برخوردار است و در طراحی آن سعی شده است از المان‌های معماری ایرانی همچون بادگیر، باغ ایرانی، چهار طاقی، کاربندی و انواع کاشی‌کاری استفاده شود. میدان آزادی با مساحت ۵۰ هزار متر مربع، زمینی به‌شکل بیضی دارد که بنای برج در امتداد محور شرق – غرب و در حدود یک‌سوم شرقی آن واقع است. معمار این بنا تلاش داشته است تا گذشته‌ درخشان تاریخ ایران را در این سازه حیرت‌انگیز متبلور کند تا هر کسی که به ایران می‌آید، با دیدن برج آزادی به عمق فرهنگ این سرزمین پی ببرد.

برج آزادی تهران چند متر است؟

برج آزادی ۶۳ متر طول و ۴۵ متر ارتفاع از سطح زمین دارد و از چهار طبقه تشکیل شده که دارای دو راه پله با ۲۸۶ پلکان و دو آسانسور است. در ساخت این اثر از ۲۵ هزار قطعه سنگ مرمر جوشقان اصفهان و ۹۰۰ تن آهن استفاده شده است. درهای اصلی برج آزادی از سنگ گرانیت همدان ساخته شده و سنگ‌های طبقه همکف و همچنین طبقات برج نیز از معدن مروارید کردستان استخراج شده‌اند.

برج آزادی و دورنمای برج میلاد

بنای برج از یک هندسه مربع مستطیلی تشکیل شده است که ۱۶ ضلعی شده و در آخر به یک گنبد منتهی می‌شود که از داخل برج قابل‌مشاهده‌ است.

شکل ظاهری برج آزادی از ترکیب دو جفت قوس بزرگ تشکیل شده است که به هم می‌رسند و سازه بزرگ سفیدرنگی را به وجود می‌آورند. این سنگ‌های سفید نمای ساختمان، با شیارهای فیروزه‌ای‌رنگ تقسیم‌بندی شده‌اند. برج آزادی دارای چهار نما است که هر دو نما با هم متقارن هستند. تزیینات و مقرنس‌کاری‌های زیبایی نیز در وسط طاق اصلی به کار رفته است که آن را چشم‌نواز و دوست‌داشتنی کرده‌ است.

خطوط موازی و کشیده پایه‌‌ها با الهام از سبک معماری هخامنشی هستند؛ قوس اصلی وسط برج، طاق کسری دوره ساسانی را در ذهن تداعی می‌کند و قوس شکسته بالایی آن با استفاده از معماری پس از اسلام طراحی شده است. آب‌نما و فواره‌های میدان نیز نمودی از باغ‌های ایرانی هستند. رسمی‌سازی‌‌های بین این دو قوس، از گنبد مساجد ایران الهام گرفته‌ است. ضمن اینکه کاربندی‌های قسمت‌های مختلف مجموعه و طبقات برج با الهام از کاربندی‌های دوره اسلامی هستند.

طراحی برج آزادی رابطه تنگاتنگی با میدان آزادی دارد که در طراحی‌ها و چمن‌کاری آن مشهود است. به گفته حسین امانت، طراح برج، به‌دلیل نزدیکی بنا به فرودگاه مهرآباد امکان افزایش ارتفاع آن به بیشتر از ۴۵ متر وجود نداشت و برای اینکه افراد هنگام رفتن به‌سمت برج احساس کنند که به‌ طرف بالا می‌روند، یک سرازیری در میدان آزادی ایجاد کرد تا کسانی که از جانب فرودگاه مهرآباد وارد میدان می‌شوند، در مسیری شیب‌دار حرکت کنند.

جذابیت برج آزادی فقط به نمای بیرونی آن خلاصه نمی‌شود و فضای داخلی آن نیز حیرت هر بیننده‌ای را به‌همراه دارد. دو طبقه از برج در بالای قوس طاق اصلی و زیر گنبد قرار گرفته‌اند که دسترسی به آن‌ها با آسانسور میسر است. طبقه بالا، گنبدی از بتن سفید دارد که مزین به مقرنس‌کاری و کاشی‌‌‌کاری‌های فیروزه‌‌ای و معرق ایرانی هستند. استفاده از بتن سفید در آن زمان کار جدید و مدرنی در ایران بوده است.

یکی از جالب‌ترین ویژگی‌های برج آزادی این است که فضاهای مختلف برج محدود نشده‌اند و از طریق روزنه و شکاف با سایر بخش‌ها و حتی آسمان و بیرون از برج، ارتباط بصری دارند. به این ترتیب؛ هروقت به بالای سرتان نگاه کنید، فضا و روزن کوچکی به طبقه بالایی خواهید دید که در همه طبقه‌های برج به چشم می‌خورد و به شیوه‌های مختلفی به فضاهای بالاتر می‌رسند.

داخل برج آزادی

فضای داخلی برج آزادی دارای دو طبقه است که یکی بالای قوس طاق اصلی و دیگری زیر گنبد قرار دارد و امکان دسترسی به آن‌ها با آسانسور فراهم شده است. زیر برج نیز چهار طبقه در اعماق زمین طراحی و ساخته شده‌اند. در واقع علاوه بر ایفای نقش المان شهری یا به عبارتی نماد پایتخت توسط فضای خارجی برج آزادی، معماری فضای داخلی آن نیز به‌دلیل برخورداری از فضاهای مختلفی نظیر گالری، کتابخانه، سالن‌های چند منظوره و… بسیار کاربردی است.

بخش‌های مختلف برج آزادی

برج آزادی چهار طبقه دارد که هریک بخش‌های مختلفی را در خود جای داده‌اند. در ادامه توضیح مختصری درباره آن‌ها ارائه خواهیم کرد.

ورودی برج آزادی کجاست؟

ورودی برج آزادی پنج متر پایین‌تر از سطح زمین و در حیاطی روباز قرار دارد که به طبقه زیرزمین منتهی می‌شود؛ جایی که شما را به درِ ضلع شمالی، نگهبانی، بلیط‌فروشی، درِ ضلع جنوبی و سالن تشریفات، درِ ضلع شرقی و سالن ایران‌شناسی می‌رساند. در گذشته ورود به برج از طریق درهای سنگی انجام می‌شد که هر لگه ۳٫۵ تن وزن داشت؛ اما امروزه از درهای شیشه‌ای استفاده می‌شود.

سالن ایران‌شناسی

سالن ایران‌شناسی به‌منظور آشنایی با ویژگی‌های اقلیمی، فرهنگی و اقتصادی استان‌های مختلف ایران شکل گرفته است. این سالن ۱,۱۲۲ متر مربعی با ماکتی از استان‌های مختلف کشور نشانه‌گذاری شده و شامل مسیری U شکل روی نقاله‌های متحرک است که تصاویر حجمی و طرح‌های مختلف از مراکز تاریخی، مذهبی، صنعتی و… کشور را در بر دارد و از طریق این تسمه نقاله می‌توان در عرض ۱۵ تا ۲۰ دقیقه، کل ایران را گشت.

سالنی تاریک با یک سری حباب شیشه ای و مسیرهای نورانی

در شمال ماکت، آب‌نمایی زیبا به‌عنوان دریای خزر و در قسمت جنوبی حوضچه‌ای دیدنی به نشانه خلیج‌فارس و بخشی از دریای عمان خودنمایی می‌کنند. بازدیدکنندگان با قرار گرفتن روی یک نقاله‌ می‌توانند روی این ماکت حرکت کنند و در مسیر بازگشت، شاهد چهار پرده نمایش بزرگ باشند که فیلم‌هایی از آثار فرهنگی و صنایع دستی ایران را به نمایش می‌گذارند.

سالن تشریفات

سالن تشریفات برای پذیرایی از مهمان‌ها در نظر گرفته شده بود که بیشتر دعوت‌شدگان به برنامه‌های برج آزادی در این محل مورد پذیرایی قرار می‌گرفتند. از ویژگی‌های این سالن می‌توان به وجود نقش و نگارهای ایرانی زیبا روی بدنه بتنی و تزیینات سقف اشاره کرد.

گذرگاه پیشینیان

گذرگاه پیشینیان پس از سالن ایران‌شناسی قرار گرفته است و شامل چندین ویترین می‌شود که به نمایش دوره‌ای اشیای مختلف تاریخی و آثار هنرمندان اختصاص دارد. این بخش در راهروی ورودی برج آزادی واقع شده است و فرم معماری خاص و درب‌های سنگی از ویژگی‌های جذاب آن محسوب می‌شوند. نورپردازی این راهرو باعث شده است که فضاهای ارتباطی در معماری کهن ایران، دهلیزها و سردابه‌های قدیمی در ذهن تداعی شود.

انتهای پیام/

نیوشا دقیقی ماسوله