به گزارش افق تهران؛ کسب‌وکار پرداختیاری به عنوان یک «زیراکوسیستم » در اکوسیستم پرداخت کشور، با چالش‌های فراوانی روبرو است. از یک سو ساختار نظام کارمزد در صنعت پرداخت‌در ایران به عنوان مهم‌ترین عامل در تولد کسب‌وکارهای نوپا در عرصه پرداخت مانع توسعه پرداخت‌یاران است؛ از سوی دیگر مدل کسب‌وکار در صنعت پرداخت به‌گونه‌ای شکل گرفته که شرکت پرداخت عملا رقیب پرداختیار شده است در حالی که اصولا می‌بایست یار و بازوی همراه شرکت پرداخت باشد. با این حال اقیانوس پرداخت نه تنها در ایران بلکه در تمام جهان به اندازه کافی گسترده و باز هست که فنم‌های پرداخت چه در جامه پرداختیاری و چه اشکال دیگر فناوری‌های نوپای مالی، قادرند فضاهای کشف نشده‌ای را جستجو کنند و زمینه توسعه زیست‌بوم پرداخت را فراهم بیاورند. در میزگرد پیش‌رو سوال اصلی آن است که پرداخت‌یاران در کجای اکوسیستم پرداخت ضرورتشان تعریف شده و اکنون با وجود تغییر و تحولات دیجیتالی در عرصه پیمنت، ضرورت‌های جدید چه ایجاب می‌کند. آقایان محمدرضا مانی‌یکتا؛ مدیر اداره نظارت بر نظام‌های پرداخت بانک مرکزی، فرهاد فائز؛ مدیرعامل شاپرک، محمدمهدی تقی‌پور؛ مدیرعامل به‌پرداخت ملت و محمدمهدی شریعتمدار؛ مدیرعامل جیبیت در میزسخن «پرداختیاری، اکنون آینده » ابعاد مختلف اکوسیستم پرداختیاری را بررسی کرده‌اند که در ادامه با هم متن این میزگرد را می‌خوانیم.
* آقای مانی‌یکتا لطفاً در ابتدا گزارشی از وضع موجود شرکتهای پرداختیار ارائه کنید.
مانی‌یکتا: همان‌طور که می‌دانید طی سال‌های ۹۲ الی ۹۶ با پدیده‌ای در بانک مرکزی مواجه شدیم و آن ریسل کردن درگاه‌های پرداخت اینترنتی یا آی‌پی‌جی‌ها بود؛ در واقع کسب و کارهایی شکل گرفته بودند که به جای اینکه مستقلاً درگاه پرداخت اینترنتی از یک شرکت پرداخت دریافت کنند درگاه پرداخت دریافت می‌کردند و کلیۀ وصولی‌های کسب و کارهای اینترنتی متعددی را می‌گرفتند و در یک بازۀ زمانی مشخص تسویه می‌کردند. نفس این کار خوب بود؛ ولی مخاطرات جدی‌ای از حیث انطباق با مقررات مبارزه با پولشویی و از حیث ملاحظات بانک مرکزی داشتند. در نهایت ما به همراه آقای حکیمی معاونت فناوری‌های نوین وقت این ساز و کارها را سامان‌دهی کردیم و خط قرمزها از جمله ریسک‌ها در بخش تجمیع وجوه و دریافت وجوهات و جمع‌آوری سپرده و ریسک‌های مربوط به شناسایی مشتری‌ها و کسب و کارهایی که ذی‌نفع این کسب و کارها بودند یا ریسک‌های تسویه یا خلق پول و اعتبار را شناسایی و سعی کردیم آنها را پوشش دهیم و در نهایت موجودیتی با عنوان پرداختیار متولد شد.
مکانیزم عملکرد پرداختیار به این صورت است که در چرخۀ حیات یک تراکنش اینترنتی، نقش سوئیچینگ یا فنی مستقیم ندارد؛ بلکه نقش غیر مستقیم دارد. پرداختیار رسماً ریسلینگ یک ای‌پی‌جی یا درگاه پرداخت را متعهد میشود؛ در واقع پذیرنده را به عنوان مشتری بازاریابی و او را به عنوان یک مشتری در سامانۀ جامع پذیرندگان شرکت شاپرک ثبت و در شبکه نظام پرداخت کشور رجیستر می‌کند و به او درگاه پرداختی که متعلق به خود اوست و آن را طی یک قراردادی از یک شرکت پرداخت دریافت کرده است ارائه می‌دهد و اجازه می‌یابد تا وجوهات دریافتی از کسب و کارهای مشتریان یا پذیرندگان مشتریان را در یکی از حساب‌هایی که از قبل آن را به بانک مرکزی و شرکت شاپرک معرفی کرده تجمیع کند و از مبدأ آن حساب با مسئولیت و تولیت شرکت شاپرک با پذیرنده‌ها تسویه کند؛ طبیعتاً با توجه به ماهیت و عملکرد و نقش غیر مستقیم آن، فرصت دریافت کارمزد از پذیرنده در چرخه تراکنش در اختیار او قرار می‌گیرد؛ اما از خود تراکنش انتفاع کارمزدی ندارد؛ اما در عین حال این فرصت به او داده میشود تا از رسوب منابعی که در حساب اسکرول یا حساب واصل تسویه برای او فراهم میشود استفاده کند.
این چرخه حیات تا یک بازۀ زمانی ادامه داشت و اتفاقات خوبی هم رخ داد و فضای تجارت الکترونیک با کمک پرداخت‌یارها رشد قابل ملاحظه‌ای کرد به ویژه قبل از اجباری شدن نماد اعتماد الکترونیک، کسب و کارها با دو رویکرد مواجه بودند؛ در واقع آنها قصد داشتند هر چه سریع‌تر یک کسب و کار را راه‌اندازی کنند و درگاه پرداخت بگیرند و برای فعالیت‌شان مجوز خاصی نداشتند؛ بنابراین سراغ پرداخت‌یارها می‌رفتند؛ اگر نیاز به مدیریت مالی مستقل داشتند و باید وجوه‌هات را سریع دریافت کنند با الزام داشتن مجوز به سمت شرکتهای پرداخت می‌رفتند؛ البته در شبکۀ پذیرندگی‌مان چنین تفکیکی داشتیم. امروز تعداد قابل ملاحظه‌ای پرداختیار داریم و این موجودیت‌ها ظرفیت خوبی برای این کار دارند که فضای سی‌ان‌پی را گسترش و رشد دهند و اینوویشن را در این حوزه درگیر کنند.
چالشی که طی یک الی دو سال اخیر در بانک مرکزی با پرداخت‌یارها داشتیم این بود که برخی بیزنس‌لاین‌ها از نظر ما خاکستری یا نارنجی هستند و پرداخت‌یارها به نوعی وارد این لاین‌ها برای ارائۀ خدمت شده‌اند به ویژه در قسمت خاکستری، چون خلأ قانون و مقرراتی داریم و سعی می‌کنیم با کمک پرداخت‌یارها این خلأها را پوشش دهیم و اگر نیازمند مقررات و قوانین بالادستی هستیم آنها را اصلاح کنیم؛ اگر ابعاد و حدود فضای خاکستری مشخص نیست آن مرزها را مشخص کنیم تا فعالیت پرداختیاری شسته و رفته‌تر و شفاف‌تر شود و فضا برای توسعۀ بازار برای دوستان بیش از پیش فراهم شود و بدانند که اگر قرار است توسعۀ بازار انجام دهند کجا زمین بازی سبزی وجود دارد که در آنجا بتوانند راحت‌تر فعالیت خودشان را ادامه دهد.
* آقای دکتر فائز، آقای یکتا به مسائل کلی پرداختند لطفاً یک مقدار با عدد و رقم به موضوع بپردازید و جایگاه شاپرک را بیشتر باز کنید.
فائز: در خردادماه سال جاری بیش از ۴.۲ میلیارد تراکنش در شاپرک مدیریت شده است که حدود ۲۲۵ میلیون تراکنش CNP بوده است. از این تعداد، هشت میلیون و چهارصد هزار تراکنش توسط شرکتهای پرداختیار پوشش داده شده‌اند. به بیان دیگر حدود ۴% از تراکنشهای CNP پرداخت، توسط پرداخت‌یاران مدیریت شده است.
در خرداد ماه، ۸۰ پرداختیار حداقل یک تراکنش داشته‌اند. نکته حائز اهمیت این است که بیش از ۷۰ درصد تراکنشهای حوزه پرداختیاری توسط شش پرداختیار انجام میشود. حدود ۸۰ درصد پذیرنده‌هایی که تراکنش CNP بواسطه پرداخت یارها دارند؛ مشتری سه پرداختیار اصلی فعال هستند. از نظر مبلغی نیز، ۵۴ درصد مبلغ تراکنشهای اینترنتی، توسط یک پرداختیار مدیریت میشود و حدود ۹۰ درصد مبلغ تراکنش‌ها، توسط هشت پرداختیار پوشش داده میشود. به بیان دیگر چگالش فعالیت پرداخت‌یاران به سمت ۸ پرداختیار اصلی می باشد.
در مورد اینکه پرداخت‌یارها چه باری از دوش شبکۀ پرداخت برمی‌دارند باید بگویم که از نظر تعدادی چیزی حدود ۰.۲% تراکنش‌ها و از نظر مبلغی نیز ۷% ریالی که در شبکۀ پرداخت پوشش داده میشود؛ توسط آنها انجام میشود.
از بدو کار تا به امروز، بیش از ۴۰۰ پرداختیار تقاضای پرداختیاری کرده‌اند و طی یک سال گذشته تعداد آنهایی که درخواست کرده‌اند پرداخت‌یاری‌شان تمدید شود یا عبای پرداختیاری بپوشند، ۱۸۰ شرکت بوده است که ۳۵ درصد از آنها جدید و مابقی آنها تقاضای تمدید داشتند
بررسی های ما نشان می دهد حدود ۴۹ درصد پرداخت‌یارها در کیف پول و بارکد و لینک پرداخت فعال هستند و ۲۳ درصد از آنها فروشگاه‌ساز دارند. همچنین حدود ۲۰ درصد در حوزه فاکتور الکترونیکی و پرداخت شناسه‌دار فعالیت می‌کنند.
* آیا دسته‌بندی خاصی داشتید یا الگو استخراج کرده‌اید؟
فائز: این آمار بر اساس بررسی میدانی به دست آمده است؛ البته این دیتا متعلق به گذشته است. در این بررسی ها، حوزه های فعالیتی پرداخت‌یارها تا حد امکان از طریق اطلاعات درون سایتشان احصا شده است. البته باید بگویم که همپوشانی بین فعالیت وجود دارد و شرکتی ممکن است در چند حوزه همزمان فعال باشد.
* در مورد مدل نظارتی شرکتهای پرداختیار هم توضیح دهید.
فائز: نظارت بر پرداخت‌یارها دو نوع است؛ یک نظارت، نظارت شرکتهای پرداخت بر اساس ضوابط و آیین‌نامه‌های بالادستی است؛ مثلاً شرکتهای پرداخت موظف‌اند جهت عقد قرارداد با پرداخت‌یاران، ضمانت دریافت کنند یا بدانند که برای چه میزان تراکنش، چه ضمانتی اخذ شود. مسئولیت ریسک‌های پرداختیاری براساس اسناد بالادستی، برعهده شرکت پرداخت طرف قرارداد است. شرکت شاپرک نیز با توجه به مسئولیتی که بر دوش دارد در حوزه‌های دیگر مراقبت‌هایی دارد که یکی از مهم‌ترین مباحث، بحث تجمیع وجوه و پرداخت در حوزۀ رمزارز است؛ بنابراین طیف وسیعی از نظارت‌ها نیز توسط ما اتفاق می‌افتد.
* آقای تقی‌پور لطفاً وضع موجود پرداخت‌یارها را از زاویۀ دید شرکتهای پرداخت باز کنید.
تقی‌پور: همان‌طور که آقای دکتر مانی‌یکتا بیان کردند فضای تجارت الکترونیک کشور رشد خوبی داشته است؛ بنابراین شرکتهای پرداخت نیز علاقه پیدا کردند از فضای کلاسیک خود فاصله بگیرند و وارد فضای تجارت الکترونیک شوند. در این فضا با تنوع و تعدد شرکتهای بسیاری مواجه بودیم. آنچه سمت شرکتهای پرداخت برای پرداخت‌یارها متصور بود اینکه پرداخت‌یارها برای مشتریان‌شان در این حوزه نقش تجمیع کننده یا اگریگیتور را داشته باشند و به توسعۀ بازار کمک کنند.
پرداخت‌یارها در چند حوزه توسعۀ بازار می‌توانستند کمک حال باشند؛ یکی بحث راهنمایی مشتریان جدید که دوستان به آن اشاره کردند؛ شرکتهای جدید و استارتاپ‌ها که هنوز مجوز نداشتند و اطلاعات‌شان ثبت نشده بود و از طرفی نیاز به ارائه MVP یا حداقل محصول قابل ارائه که تراکنش¬های مالی را انجام دهد داشتند؛ ما در شرکتهای پرداخت با توجه به قوانین بالادستی در حوزه مجوز محدودیت داشتیم؛ ولی شرکتهای پرداختیار می‌توانستند در این حوزه به آنها کمک کنند تا هر چه سریع‌تر مجوزها را دریافت و در واقع به عنوان یک تسهیل‌گر بین ما و شرکت‌ها عمل کنند. از طرف دیگر شرکت¬های پرداخت به منظور حفظ چابکی نیاز به کنترل نفرات منابع انسانی خود دارندکه شرکت¬های پرداخت در این زمینه کمک حال هستند.
موضوع دوم اینکه بسیاری از شرکت‌هایی که در حوزه اینترنت و تجارت الکترونیک ورود کرده‌اند به سرویس‌های مکمل مانند احراز هویت یا سرویس‌های مالی دیگر مانند اپن‌بنکینگ نیاز دارند. این سرویس‌ها نیز باید توسط شرکتهای پرداخت فراهم می شد یا خودشان در بازار به دنبال آن می بودند؛ بنابراین مراحل شکل‌گیری یک شرکت استارت آپی جدید در حوزه پرداخت تا رسیدن به مرحله تراکنشهای موفق و اینکه سرویس کاملی از سمت PSP داشته باشد زمان‌بر می شد. که در این زمینه هم شرکتهای پرداختیار به خوبی وارد این حوزه شده‌اند و خودشان مذاکره کرده‌اند و ما هم کمک کردیم تا آنها پکیجی از سرویس‌ها را ارائه کنند.
موضوع دیگر که جدیداً اهمیت بسیاری پیدا کرده مانیتورینگ سرویس‌هاست. ما در PSP بر اساس یک سری شاخص‌ها، سرویس‌های‌مان را مانیتور می‌کنیم و پرداخت‌یارها و حوزۀ تجارت الکترونیک نیز بر اساس شاخص‌های دیگری. بحثی که اخیراً به ویژه در حوزه تجارت الکترونیک به شدت داغ شده conversation rate یا نرخ تبدیل بازیدکننده به مشتری است که ممکن است شرکتهای پرداخت اصلاً متوجه آن نشوند. در واقع فرد در فروشگاه فعالیت خود را انجام می‌دهد؛ اما به هر دلیلی فعالیت او منجر به یک خرید موفق نمی‌شود؛ ما در شبکه پرداخت ابزار لازم آن را در اختیار نداریم؛ اما پرداخت‌یارها می‌توانند در این حوزه‌ها حتی در مباحث سطح سرویس و مانیتورینگ و توسعه سرویس به ما کمک کنند.
از طرفی دیگر همان‌طور که اشاره شد ما با یک‌سری فضاهای خاکستری مواجهیم که من آنها را فضاهای چند حاکمیتی می‌نامم؛ مثلاً قصد داریم یک سایت در حوزه سلامت راه‌اندازی کنیم این سایت باید یک‌سری مجوز از وزارتخانه بهداشت دریافت کند و بعد بابت پرداخت سمت ما بیاید. پرداخت‌یارها می‌توانند در این فضا کمک‌کننده باشند؛ یعنی به گونه‌ای نقش سندباکس را برعهده بگیرند. تا شرکت همزمان با فرآیند اخذ مجوز از سازمان¬های دیگر سرویس پرداخت را داشته باشد.
همۀ این موضوعات باعث می‌شوند تا سمت مشتری تسهیل‌گری به وجود آید و فضای تجارت الکترونیک توسعه داشته باشد. متأسفانه اتفاقاتی که طی دو سال اخیر رخ داد این بود که این فضا از لحاظ سهم بازار تعداد و مبلغ پرداخت نه تنها بزرگ نشد؛ بلکه کوچک هم شد؛ ما خودمان هم انتظار متفاوتی داشتیم؛ حتی به این سمت رفته بودیم که سخت‌افزارهای کمتری خریداری کنیم و بیشتر به توسعه به این فضا بپردازیم؛ ولی این اتفاق نیفتاد و این نیز خود به چالش تبدیل شد.
به نظرم شاید جبران این عقب‌افتادگی در آینده‌ای نزدیک سرعت بیشتری بگیرد همان‌طور که آقای دکتر فائز نیز اشاره کردند در حال حاضر درخواست برای مجوزهای جدید پرداخت یاری افزایش داشته که احتمالاً رویکرد توسعه ای در این بازار را نشان می‌دهد.
* آقای شریعتمدار از زاویۀ دید انجمن و پرداختیار وضع موجود را توصیف کنید.
شریعتمدار: من نمایندۀ انجمن نیستم؛ بلکه عضو انجمن فین‌تک و عضو هیئت مدیرۀ انجمن تجارت الکترونیک هستم.
حوزۀ پرداختیاری طی سال‌های اخیر رشد خوبی داشت. در سال‌های ۱۳۹۹ الی ۱۴۰۰ شاهد رشد چند ده برابری در حوزه فین‌تک اعم از رمزارز و وام دهی و سایر حوزه‌ها بودیم و من یکی از دلیل‌های این رشد را سرعت بالای پرداخت‌یارها در فرایند شروع فعالیت می‌دانم و دلیل دیگر آن الزامی نبودن اینماد در شروع فعالیت برای پرداخت‌یارها در موضوعاتی که هنوز برایشان مجوز تعریف یا رگولیشن کامل نشده بود طبیعتاً حوزه‌هایی که پیش از این در دنیا ترند رشد داشت، بعد از آن در ایران ترند رشد داشت و این باعث شد تا جامعۀ پرداختیاری در ایران نیز رشد کنند.
برخی شرکت‌ها از در آغاز به فعالیت این حوزه از سال ۱۳۹۲ و ۱۳۹۳ شروع به رشد کردند. معمولاً پرداخت‌یارها به چند دسته تقسیم می‌شوند؛ یک دسته از آنها قدیمی‌تر هستند و تکثر مشتری دارند. یک دسته با دورۀ رشد فین‌تک رشد کردند و مشتریان بزرگ‌تری دارند و تعداد مشتری‌های‌شان کمتر است و دسته سوم کسانی هستند که بعد از این دو دوره به امید اینکه دورۀ سوم رشد ایجاد شود وارد این بازار شدند و نتوانستند به دلیل محدودیت‌های سال ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ از این رشد بهره‌مند شوند و باید منتظر باشیم تا ببینیم بعدها چه اتفاقی می‌افتد.
نکته مهم این است که اگر به چرخۀ عملیات و زیست حوزۀ پرداخت نگاهی بیندازیم باید بگوییم که پرداخت‌یارها لایۀ نزدیک‌تر به بازار در دنیا هستند که نیاز مشتری را بهتر درک و خدمات را بسته‌بندی می‌کردند یا نقطه‌ای از بازار را که نیاز آن برطرف نشده بود شناسایی و در آن نقطه سرویس‌دهی می‌کردند و طبیعتاً ریسک‌پذیرتر بودند منتهی بعدها در طول زمان نمونه‌هایی در دنیا شکل گرفتند که فعالیت‌شان به حوزه‌های مختلف تسری پیدا کرد و بینارشته‌ای یا اصطلاحاً عمیق و در لایه‌های قبلی یا بعدی خودشان وارد شدند؛ مثلاً ممکن است در لایۀ فرآیند پرداخت وارد یا در حوزۀ پی‌اس‌پی تسری پیدا کرده باشند یا بعضی از آنها در حوزۀ بانکی فعالیت کنند یا بیزینس‌های دیگری در لایۀ کناری خودشان در تجارت الکترونیک یا حوزۀ سلامت سرمایه‌گذاری کنند یا وارد آن حوزه‌ها شوند؛ بنابراین در دنیا مواردی قابل مشاهدهاست که توسعه عرضی یا طولی پیدا کرده‌اند.
* ایران چقدر از این تجربیات استفاده کرده است؟
شریعتمدار: به نظر من همان اتفاق در ایران افتاده است و این لزوما استفاده از تجربه نیست؛ بلکه یک موضع لاجرم است و ناخودآگاه این اتفاق می‌افتد.
* آقای مانی‌یکتا در دور دوم به سمت مدل طراحی‌شده و میزان پاسخگویی آن به نیازها و میزان صحت پیش‌بینی‌ها و بازنگری آن پیش‌بینی‌ها و در نهایت طراحی درست پیش‌بینی‌ها برویم؟
مانی‌یکتا: امروز در این میزگرد در مورد فضای بسیار چابکی به نام پرداخت‌یارها صحبت می‌کنیم؛ منتهی همزمان با اینکه فناوری، توسعه می‌یابد و در حوزه‌های گوناگونی به ویژه حوزه خدمات مالی وارد میشود نقش و جایگاهش متناسب با آن تغییر و ارتقاء می‌یابد و در مورد پرداخت‌یارها در ایران این اتفاق افتاد؛ یعنی آنچه تحت عنوان پرداختیار در سال ۹۶ و ۹۷ تعریف کردیم و با آن مواجه بودیم و کماکان تعاریف تا حدودی پابرجا مانده‌اند فاصلۀ زیادی با آنچه پرداخت‌یارهای بزرگ به آن سمت حرکت کرده‌اند، دارد؛ یعنی موجودیتی که بانک مرکزی طراحی کرد این بود که یک پرداختیار در لایۀ پرداخت باقی بماند؛ در حالی که پرداختیار باید متناسب با نقش خود در فضای بین‌المللی باقی بماند.
کار پرداختیار این است که نه فقط در حوزۀ پرداخت، حتی بَک آفیس یا فرانت آفیس حوزۀ پرداخت را تسهیل و برای کسب و کار، یک بستۀ خدماتی طراحی کند و بین فضای کسب و کار و جایی که زیرساخت‌های پرداخت قرار است ارائه شوند یک واسط اجایل و چابک باشد. امروز این بسته در حوزه‌های خاکستری ارائه شده است؛ مثلاً به صورت ویژه حجم قابل ملاحظه‌ای از تراکنشهای پرداخت‌یاری‌مان در حوزۀ رمزارز انجام میشود و طبیعتاً حوزۀ رمزارز بلاتکلیف است؛ در واقع مقرراتی وجود دارد که رمزارز را غیر مجاز اعلام می‌کند؛ ولی این مقررات بیان نکرده که این کار ممنوع است یا حتی جرمی برای آن مشخص کند؛ بنابراین چون جرم‌انگاری نشده است دستگاه قضایی امکان مقابله با آن را ندارد و در عین حال کسی که در آن حوزه سرویس ارائه می‌دهد تکلیف روشنی ندارد که حاکمیت چگونه قصد دارد با این پدیده برخورد کند.
بخش زیادی از پرداخت‌یارها به حوزۀ رمزارز گرایش پیدا کرده‌اند که البته اثرات خوبی بر این حوزه داشته و به شفاف‌سازی نقاط مختلف آن کمک کرده است؛ ولی همین تسهیل‌گری، چاقوی برنده‌ای است که لبۀ دیگر آن تخریب است. یک لبۀ آن به ما کمک می‌کند تا شفافیت ایجاد شود؛ ولی لبۀ دیگر آن لبۀ تخریب است که ملاحظات اقتصادی‌ای ایجاد می‌کند که به دقت به آنها پرداخته نشده است.
در کنار ورود پرداخت‌یارها به حوزه‌های خاکستری و ارائۀ خدمت در این حوزه ماهیت عملیات‌شان نیز تغییر کرده است؛ به تعبیر دیگر پرداخت‌یارها با توجه به تقاضای بازار و با استفاده از خلأهای مقرراتی و خلأهای فنی بسته‌ای آماده کرده‌اند و فضای کسب و کار را به خدمت گرفته‌اند؛ اما بانک مرکزی که با این بسته مواجه شد آن را در تعارض با مجموعه مقررات حوزۀ پرداخت و مجموعه مقررات مبارزه با پولشویی دید و امروز سعی دارد آن را بهبود ببخشد.
نکتۀ دیگر اینکه پرداخت‌یارها بسته‌های خدماتی‌ای طراحی کرده‌اند که اساساً بعضی از آنها در تعارض با مقررات نظارتی بانک مرکزی است. در بسیاری از کشورها در شرایط اقتصادی استاندارد و کم‌ریسک از چنین رویکردهایی پشتیبانی و حمایت میشود در واقع از موجودیت‌هایی مانند پرداخت‌یارها کمک می‌گیرند تا مخاطرات و ریسک‌های آن حوزه را شناسایی کنند و با مکانیزم سندباکس، نظارت دقیق‌تری انجام دهند؛ اما ایران در شرایط ویژه اقتصادی قرار دارد؛ بنابراین بانک مرکزی قادر نیست این انتظار را تأمین کند و اجازه دهد با مکانیزم سند باکس آن مارکت بزرگ شود و آن را نظارت کند به این ترتیب این اولین چالش ماست که برای مدیریت این فضا باید به آن دقت داشته باشیم.
نکتۀ دیگر اینکه همان‌طور که بیان کردم پرداخت‌یارها بسته‌های خدماتی‌ای آماده کرده‌اند که نیاز بازار را پاسخ می‌دهند؛ اما در تعارض کامل با مجموعه مقررات بالادستی مانند مقررات مبارزه با پولشویی و غیره قرار دارد؛ اما تلاش بانک مرکزی این است که با کمترین آسیب برای فضای کسب و کار نظارت کند؛ البته نمی‌گویم آسیب به وجود نمی‌آید؛ ولی تلاش بانک مرکزی این است که کمترین تأثیر بر فضای کسب و کار رخ دهد و اتفاقاً برای پرداخت‌یارها فرصت ایجاد بازار فراهم شود در واقع هم بازار توسعه یابد و هم دغدغه‌های نظارتی موجود در بحث شفافیت و پیگیری مسیر انتقال وجوه و غیره تأمین شود تا بتوانیم آن خط را گسترش دهیم. این رویکردی است که تا به امروز با آن مواجه بودیم؛ طبیعتاً انتظار ما این است که با رویکردها و مدل‌های کسب و کاری متنوع دیگر روبه‌رو شویم؛ چون این فضا بسیار چابک است و کسب و کارها باید این انتظار را از بانک مرکزی داشته باشند که چابک‌تر برخورد کنند و این یک انتظار کاملاً به‌جایی است. البته باید این موضوع را نیز در نظر گرفت که بانک مرکزی ایران به دلیل شرایط خاص اقتصادی، طی ۲۰ الی۳۰ سال گذشته به شدت محافظه‌کار بوده است از طرفی در نظر بگیریم که تلاش بانک مرکزی این است که مانیفست را تغییر دهد؛ در واقع در کنار تصمیم‌گیری محافظه‌کارانه، سرعت اتخاذ تصمیم در رویکرد پذیرش راهکارهای نوآورانه را افزایش دهیم و چابک‌تر برخورد کنیم.
* نکته مهم اینکه آنجا که خلأ وجود دارد موضع بانک مرکزی به چه صورت است؟
مانی‌یکتا: در مواردی که خلأ وجود دارد دقیقاً باید مشخص کنیم که درباره چه چیزی صحبت می‌کنیم مثلاً در مورد موضوعی خلأ وجود دارد؛ اما مخاطرۀ خاص و جدی‌ای در فضای اقتصادی کشور ایجاد نمی‌کند؛ بانک مرکزی از منظر ملاحظاتی که دارد به نکاتی اشاره و کمک می‌کند تا حاکمیت تصمیم درستی اتخاذ کند؛ اما یک زمانی با پدیده‌ای به نام رمز ارز مواجهیم که هر اقدامی در این زمینه ما را با ابعاد متعدد اقتصادی مواجه و شرایط ارزی کشور را به شدت متأثر می‌کند چه تأثیر مثبت و چه تأثیر منفی. در این شرایط بانک مرکزی ملاحظات بسیاری دارد؛ معتقدم فضای پرداخت را باید به این سمت هدایت کنیم که بخش قابل ملاحظه‌ای از نیازمندی‌ای که در فضای ریالی وجود دارد و پاسخ‌دهی نشده است تأمین کنیم و خلاقیت‌هایی در حوزۀ پرداخت چه در فضای تجارت الکترونیک و چه در فضای پرداخت‌های حضوری، شکل بگیرند؛ پرداخت‌یارها در این حوزه‌ها بسیار کمک‌کننده هستند؛ بنابراین باید آنها را به آن سمت سوق دهیم تا فرصت رشد بازار در فضای مجاز و شفاف شکل بگیرد نه در یک فضای خاکستری.
* آقای دکتر فائز دو نکته مطرح است؛ یکی نظارت مستقیم است که شاپرک مسئولیت آن را بر عهده دارد و دیگری نظارت غیر مستقیم است که بانک مرکزی بر عهده دارد. آیا شرکتهای پرداخت یار وقتی به شاپرک مراجعه می‌کنند می دانند که باید دقیقاً دنبال چه چیزی باشند؟
فائز: هر نوع نظارت شرکت شاپرک مبتنی بر اسناد بالادستی است. کسانی که قصد دارند پرداختیار شوند باید کتابچه جامع پرداخت یاری که مستندی مفصل و ۵۰۰ صفحه ای است را مطالعه و رعایت نمایند. این نشان می‌دهد که در زمان تأسیس و شکل‌گیری شرکتهای پرداختیار، قواعد زیادی باید رعایت شود. ولی اگر بخواهیم بر اساس نص صریح الزامات پیش برویم؛ الزاماتی که پرداخت‌یاران در زمان آغاز به فعالیت طی یک موفقت‌نامه زیر آن را امضا می‌کنند؛ قاعدتاً کسب و کارها به سهولت نمی توانند آغاز بکار کنند و ادامه فعالیت دهند، که در اینصورت، جامعه از خدمات این قشر که نقاط سخت و دشوار را سرویس‌دهی می‌کنند؛ محروم می شود.
ما در حوزۀ نظارت با هماهنگی بانک مرکزی تساهل و تسامح کافی را به خرج می‌دهیم تا این سیستم بتواند به حیات خود ادامه دهد و فعالیت خود را انجام دهد. من به عنوان یکی از اعضای مدیریتی شاپرک، مایل هستم که این نظارت به صورت تمام و کمال توسط شرکتهای PSP روی پرداختیار اعمال شود؛ ولی حقیقتاً شرکتهای پرداختیار از شرکتهای PSP فاصله گرفته‌اند و به زعم من، مهم‌ترین تعامل‌شان لحظه‌ای است که با یکدیگر قرارداد امضا می‌کنند و در ادامه، از شاپرک انتظار می رود که ممیزی و بر اساس ضوابط، رفتارشان را ارزیابی کند.
* بالاخره امروز پرداخت‌یارها چه روی کاغذ یا غیره مجوز را از شاپرک دریافت کرده‌اند و باید کمک کنیم به حیاتشان ادامه دهند.
فائز: الان در مورد واقعیتی صحبت می‌کنیم که اتفاق افتاده است؛ اگر آن زمان من تأثیرگذار بودم قطعاً می‌گفتم که مسئولیت از A تا Z بر عهده شرکتهای پرداخت باشد. ولی به هر دلیلی، شرایط جور دیگری رقم خورده است و شرکت شاپرک وارد ممیزی‌های مستقیم شده و دل شرکتهای PSP هم قرص است که شاپرک مراقب پرداخت‌یاران است و عملاً خود PSPها، ممیزی خاصی نیز روی آن شرکت ها انجام نمی‌دهند. شرکت شاپرک، خدمات پرداخت‌یاران را می‌بیند که در واقع، خلأ‌هایی را پر می کنند و در نقاطی فعالیت دارند که کسی تمایل و شاید جرات ریسک فعالیت در آن حوزه ها را ندارد. طبیعتاً یک عده جوان جویای نام، خوش‌فکر و با انگیزه دنبال این کارها می‌روند که باید دیده و حمایت شوند.
* از زاویۀ دید شاپرک، چقدر موقعیت تسهیل‌گری فراهم می‌کنید؟
فائز: شرکت شاپرک همواره به دید تسهیل‌گری به موازین می‌نگرد؛ البته اگر آقای دهقان هم اینجا بود همین حرف را می‌زد و من که اینجا هستم هم همین را می‌گویم. ما از این بُعد، یک سری فعالیت‌ها را آغاز کرده‌ایم. قبلاً ارتباطاتی وجود داشته است و امروز این تعاملات بیشتر شده است. مثلاً با آقای شریعتمدار که در همین جلسه حضور دارند؛ در یک‌سری از حوزه‌ها که برایشان مشکل ایجاد شده بود؛ شخصاً ورود کردم و این ارتباط شکل گرفت و سلسله جلسات منظمی را هم آغاز کرده‌ایم و ادامه خواهیم داد. همچنین از پرداخت‌یارها خواسته‌ایم در جاهائی که نیاز به کمک دارند عنوان کنند تا در نشستهای مشترک، روی آنها تمرکز شود. اینها اقداماتی است که در حال انجام آن هستیم؛ ولی یک‌سری فعالیت ها هم مثل تجمیع وجوه ممنوع است که در آن حوزه ها، تسهیل گری و تسامح معنا ندارد والّا، در بقیۀ حوزه‌ها تا جایی که قوانین بالادستی اجازه می‌دهد؛ همراهی شکل گرفته است. من تأکید می‌کنم؛ اگر قرار باشد بر اساس آن ۵۰۰ صفحه پیش برویم همۀ این شرکت‌ها کسب و کارشان به توقف کشیده می شود؛ ولی با ایشان همراهی می شود تا کسب و کارشان در چهارچوب ضوابط رشد و توسعه پیدا کند.
* شما شرکتهای پرداختیار را نزد بانک مرکزی نمایندگی می‌کنید؟
فائز: بله. نمایندگی می‌کنیم و البته حمایت و تلاش برای توسعه فعالیت هایشان هم داریم. ولی باید این نکته را یادآور شوم که شاپرک، نماینده تمامی ذینفعان است. از پرداختیار و PSP تا دارنده کارت و پذیرنده و بانک مرکزی. پس نباید از شاپرک انتظار داشت که فقط به یک قشر توجه داشته باشد.
مانی یکتا: ما بعد از حضور آقای فائز، جلسات مستقیم تعاملی با پرداخت‌یارها داشتیم؛ در واقع قبول زحمت کردند تا این تعامل توسط شاپرک انجام شود؛ یعنی شرکت شاپرک واسطۀ بین بانک مرکزی و شرکتهای پرداختیار شد تا هم دغدغه‌های نظارتی خود را به شرکتهای پرداختیار منعکس کند و هم دریافت نقطه نظرات فضای پرداخت‌یارها را برای ما نمایندگی کند تا اگر جایی خلأیی وجود داشت آن را سامان دهیم یا اگر الزمات سخت‌گیرانه بود راه‌های دیگری پیشنهاد دهیم. آقای دکتر فائز اشارۀ درستی کردند؛ مثلاً روی سایت شاپرک یک آیین‌نامۀ انضباطی مختص شرکتهای پرداختیاری وجود دارد که اگر بخواهید نص آیین‌نامه را بند به بند اجرایی کنید تقریباً ۸۰ الی ۹۰ درصد بازار پرداختیاری باید بسته شود؛ ولی رویکرد ما این است که شفاف‌سازی کنیم که شرکتهای پرداختیار در کدام نقاط ملاحظات اجرایی و نظارتی دارند.
الزام مقرراتی ناظر به جلوگیری از شکل‌گیری تخلف و زمینۀ فساد طراحی شده است؛ بنابراین برای آن برنامه‌ریزی کردیم؛ یعنی با کمک شرکتهای پرداختیار مراحلی طراحی کردیم که چگونه با آن انطباق ۱۰۰ درصدی ایجاد و فضای کسب کار را با اجرای ضوابط فوری و آنی فلج کنیم.
تقی‌پور: بنده در دورانی که در شرکت همراه هوشمند فعالیت می‌کردم که نقش پرداختیاری برای اپراتور همراه اول را بازی می‌کرد با چالش‌های پرداختیاری آشنا شدم و چون تجربۀ پی‌اس‌پی هم داشتم به این فضا به صورت اکوسیستمی نگاه کردم؛ یعنی از آن حالت تهاجمی که قبلاً اپراتورها به صنعت پرداخت داشتند به یک حالت تعاملی با این اکوسیستم رسیدیم که خدا را شکر در مدت دو سال ابتدایی که آن شرکت تأسیس شد سرویس‌های خوبی ارائه کرد و توانست اپلیکیشن خود را در زمینه سرویس¬های تقویت کند.
چون در هر دو طرف طیف فعالیت کرده‌ام، می‌دانم این دو گروه با چه چالش‌هایی مواجه‌اند؛ یکی از چالش این است که برخی فضاها در پرداخت سازی عملیاتی نشدند. در واقع در ابتدای کار مجوز پرداختیاری به عنوان مجوزی که از سمت شاپرک صادر می شد که نشان می‌داد این شرکت مورد قبول حاکمیت این حوزه است . بسیاری از شرکت‌ها مجوز پرداختیاری دریافت کردند تا بگویند که ما عضو شاپرک هستیم یا شاپرک ما را تأیید کرده است؛ ولی در حقیقت شاپرک مدارکی را تأیید کرده بود مبنی بر اینکه شما صلاحیت فعالیت در این حوزه را دارید؛ دلیل این امر هم این بود که شرکت‌ها نمی‌توانستند به این فضا ورود کنند مگر اینکه مجوز را داشته باشند.
ما در ابتدا موضوع پرداخت یاری برای همراه اول برای دریافت مجوز اقدام کردیم و وقتی همکاران می‌پرسیدند با این مجوز چه کنیم به آنها می گفتیم فعلا قاب و به دیوار نصب کنید. پرداخت‌یارهای دیگر هم این مجوز را دریافت و روی دیوار نصب می‌کردند؛ چون زیرساخت بانکی آن آماده بود. به یاد دارم چند بانک شروع به فعالیت در این حوزه کردند ولی موفق نشدند و یک سال بعد دوباره امتحان کردند؛ یعنی فضای عملیاتی و فنی آن نسبت به فضای مجوز دادن دیرتر آماده شد؛ اما چالش دیگری که به نظرم هنوز محل اختلاف است مدل درآمدی و بیزنس‌مدل آن است. در این فضا شفافیتی وجود ندارد و پرداخت‌یارها فقط سرویس‌های جدیدی ارائه می‌کنند ولی درآمدها در ابهام است.
* شاید ماهیت پرداختیاری اصلاً مشخص نبودن مدل است؛ یعنی اگر مدل مشخص باشد دیگر ماهیت نوآورانه‌اش را از دست می‌دهد.
تقی‌پور: قانون‌گذار در حوزه نوآوری دست پرداختیار را باز گذاشته است که این فضا را برای او رگوله نکند و تعرفه برای آن نگذارد؛ ولی از طرفی وقتی وارد بازارهای انقباضی می‌شویم می‌بینیم که پرداختیار نمی‌تواند بابت سرویس‌هایی که برای تولید آنها هزینه کرده است تعرفه مناسب از سمت دیگر بازار بگیرد؛ بنابراین به این نتیجه می‌رسد که به سمت ارزشی که سمت شبکۀ پرداخت ایجاد می‌کند و فروش خدمات شبکۀ پرداخت را افزایش می‌دهد حرکت کند؛ در سوی دیگر متأسفانه با توجه به بالا رفتن هزینه‌ها و عدم تحقق رشد کمی‌ای که از بازار انتظار داشتیم رشد درآمد در PSP ها بسیار کمتر از هزینه‌ها بود. شرکتهای پی‌اس‌پی نسبت به هزینه‌های‌شان حالت انقباضی گرفتند در واقع حالت تدافعی به خود گرفتند. در این نقطه چه اتفاقی افتاد؟ درآمد پرداختیار از فضاهای بیرونی کاهش می‌یابد و فضا برای او شفاف نیست؛ یعنی پرداختیار در این نقطه گیج میشود یا باید یک مشتری پولدار پیدا کند که به آن مشتری بتواند سرویس ارائه دهد؛ مثلاً اکثر پرداخت‌یارهایی که امروز می‌بینیم از لحاظ مالی وضعیت نسبتاً بهتری نسبت به بقیه دارند به این دلیل که شرکت مادری او را به عنوان پرداختیار همراهی و قرارداد خوبی با او منعقد می‌کند؛ اما به محض اینکه آن قرارداد را از دست بدهد از لحاظ مالی دچار مشکل میشود. یا پرداخت یار این پول را از مصرف کننده نهایی دریافت کند که رفتارسازی در آن به سادگی اتفاق نمی¬افتد.
* چند درصد از پرداخت‌یارها به شکل اول هستند؟
تقی‌پور: حدود ۲۰ الی ۳۰ درصد پرداخت‌یارها به سبب سازمان بزرگ‌تری برای مدیریت پرداخت‌های آن سازمان ایجاد شده‌اند؛ مثلاً اپراتورها پرداختیار ایجاد کردند یا شرکتهای تجارت الکترونیک یا شرکتهای ریتیل پرداختیار ایجاد کردند و قصد داشتند به فضای تجارت الکترونیک ورود کنند؛ نمونه‌های زیادی در این حوزه داریم؛ دی‌جی کالا برای خود پرداختیار دارد، همراه اول برای خود پرداختیار دارد و … حتی شرکت‌هایی که در حوزه‌های خاکستری هستند با یک‌سری پرداخت‌یارها در این حوزه شریک شده‌اند و همین قرارداد‌ها آنها را نجات داده است.
برگردیم به ادامه بحث هزینه ها، PSP ها اگر نتواند روی توسعه و نگهداری سرویس های پایه هزینه کنند قطعا دچار مشکل می شوند. مثلاً پروژۀ کهربا یا پروژه‌های دیگر که اگر پی‌اس‌پی نتواند روی آنها سرمایه‌گذاری کند مانند بحث ارتقاء پرفورمنس سوئیچ یا ارتقاء سخت‌افزاری و … پی‌اس‌پی عقب می‌افتد.
امروز در فضاهای جدید مثل ترید میلی ثانیه ها هم اهمیت دارند؛ اینکه بتوان بلافاصله پول را واریز و بلافاصله خرید کرد یک ارزش است؛ ولی در فضای تجارت الکترونیک هنوز به آن اهمیت نرسیده‌ایم و این یعنی یک سرویس لول متفاوت، که این نیازمند تغییر معماری و سخت‌افزار و بهبود لینک‌های ارتباطی است. اینها هزینه‌هایی است که به دلیل دینامیزم بازار بر ما تحمیل می‌شوند؛ اگر پرداختیار بتواند در حوزۀ خدمات خود قراردادهای خوبی منعقد کند خوب است؛ در واقع معتقدم نباید نام آن را خدمات پرداخت صرف بگذاریم؛ چون پرداختیار در انتهای زنجیره خلق ارزش و چند سرویس را با یکدیگر ترکیب می‌کند و اتفاقات خوبی را رقم می‌زند و باید بتواند این هزینه را جبران کند.
* آقای شریعتمدار برداشت من این است که پرداخت‌یارها باید نقش خود را بیافرینند و این مسئله چالش‌های خاص خود را دارد لطفاً از این زاویه به مسئله بپردازید و بعد تعامل و تضاد رفتار با بازیگران بازار پرداخت را بیان کنید.
شریعتمدار: فقط پرداختی‌ها نه بلکه به طور کلی حوزۀ نوآوری به این شکل است. نقش حوزۀ نوآوری به این صورت است که یک شرکت یا تیم کوچک یا بزرگ خدمت یا فرایند تازه ای را طراحی می‌کند یا یک روند قبلی را آنقدر بهینه می‌کند که روند قبلی یا باقی می‌ماند ولی خیلی کمرنگ تر یا اساسا باقی نمی‌ماند؛ مثلاً در موضوع اسنپ آژانس‌ها تا حد کمی باقی ماندند.
* گاهی عرصه برای پرداخت‌یارها آنقدر تنگ میشود که نمی‌توانند نقش‌آفرینی مؤثری داشته باشند.
شریعتمدار: بله. بحث نوآوری بحث تخریب روندهای قبلی به شرط بهینه‌سازی است؛ در واقع روندهای جدید باید بهینه‌تر از روندهای قبلی باشند؛ به همین دلیل این موضوع، تضاد منافع بسیاری ایجاد می‌کند و ممکن است کسی که این کار را می‌کند تا حدی پا روی قوانین و مقرارت قدیمی نیز بگذارد که طبیعتاً چالش‌های زیادی ایجاد میشود. این شرکت‌ها چون تازه‌تأسیس و کم‌تجربه و جوان هستند مانند شرکت های سنتی سیاستمدار نیستند؛ بنابراین علیرغم اینکه حجم گردش آنها ۲/۰ درصد کل است شاید درصد تخلفات و عدول از الزامات آنها کمی بیشتر باشد؛ ولی به طور کلی عدد تخلفات، عدد کوچکی نسبت به کل تخلفاتی است که در شبکۀ بانکی و پرداخت اتفاق می‌افتد. منتهی به این دلیل که نمی‌توانند آن را خوب مدیریت کنند یا خیلی پر سر و صدا هستند حتماً بیشتر دیده می‌شوند و دچار هجمه‌های بیشتری هستند. یک دلیل دیگر این است که نقش‌های قبلی را به صورت مداوم بر هم می‌ریزند. شاید خیلی آگاهانه نمی‌توانند بحث مدیریت ذینفعان را انجام دهند؛ بنابراین این مسئله یک مسئله جهانی است. در دنیا و در فرآیند نوآوری ریسک را فضیلت می‌دانند. در حالی که در گذشته معتقد بودند که ریسک ایجاد نکنید تا امنیت کامل وجود داشته باشد؛ ولی الان به این شکل نیست امروز اگر بسیاری از کشورها معتقدند که ریسک فضیلت است؛ چون سرعت تغییرات را افزایش می‌دهد و بهینه‌گی ایجاد می‌کند.
* به نظرم پرداخت‌یارها یک گام جلوتر هستند نسبت به فین‌تک‌ها و نوآورانی که هیچ مجوزی ندارند و از صفر آغاز می‌کنند؟
شریعتمدار: پرداختیاری یک تجربۀ رگولاتوری و قطعاً ارزشمند است. اولین حوزه‌ای از فناوری های نوین مالی که برای آن در بحث حقوق مصرف‌کننده و رعایت الزامات برای جلوگیری از تخلفات رگولاتوری ایجاد شده است قطعاً کار ارزشمندی است.
دو نگاه درباره حوزۀ نوآوری دارم؛ یکی اینکه لایۀ سخت‌افزار و لایۀ شبکه از دست ما در ایران خارج خواهد شد در واقع ما یک روزی اینترنت را هم از دست خواهیم داد تنها لایه‌ای که برای رگولاتوری و نظارت و خدمت رسانی در اختیار خواهیم داشت لایۀ میانی است؛ یعنی پلتفرم‌ها و اپلیکیشن‌ها و بستری که کاربر روی آن از زیرساخت در حوزۀ نرم‌افزار تا لایه‌های بالادستی سرویس می‌گیرد؛ بنابراین به نظرم رویکرد کلان کشور باید توسعه تهاجمی باشد. شاید امروز به دلیل مسائل اقتصادی روش و اندیشۀ غالب این نباشد ولی به نظر عدم توجه فوری به این موضوع یک ریسک بزرگ در آینده ایجاد می‌کند.
* در واقع صحبت‌های شما را این‌طور می‌توانم تفسیر کنم که این موتور محرکۀ که نیاز مشتری است لایه‌های رگولاتوری خود به خود مجبور هستند به سمت شما حرکت کنند یا هم سو شوند.
شریعتمدار: به نظرم اگر آن پلتفرم‌ها وجود نداشته باشند حاکمیت ابزار خدمت رسانی و کنترل و نظارتی در آینده نخواهد داشت؛ چون ممکن است لایۀ اینترنت را از دست بدهد.
نکتۀ دیگری که باید به آن توجه کنیم که در راستای عرض اولم است اینکه مسئلۀ بینارشته‌ای شدن یک مسئلۀ جهانی است و مسئله جهانی شدن موضوعی نیست که ما فقط درگیر آن باشیم؛ بلکه تمام کشورها درگیر آن هستند و باید برای آن راه‌حلی پیدا کنیم؛ اگر بخواهم فعالیت‌های رگولاتور را طی سال‌های گذشته تحلیل کنم کاملاً موافقم که نسبت به سند اصلی تا حدی مدارا انجام شده است، ؛ یعنی اگر قصد داشتیم سند اصلی را اجرا کنیم سال گذشته باید تمام می‌شد و معتقدم که مدارا شده است کما اینکه نهاد تنظیم‌گر تحت فشار بوده است؛ یعنی خاصیت پر سر و صدا بودن باعث میشود تا تمام نهادهای نظارتی کنجکاو شوند و سؤال کنند که این چیست؟
نکته دیگر اینکه رویکردمان اساساً توسعه نبوده بلکه کنترل بوده است یا مسئلۀ نهاد تنظیم‌گر بهبود فضای رقابت نبوده یا مسئلۀ بینارشته‌ای شدن این فعالیت ها نبوده است؛ مثلاً بارها شنیده‌ایم که پرداخت‌یارها کارهای مختلف دیگری هم انجام می‌دهند؛ ولی در مورد برخورد با تخلفات به دلیل فشارهایی که وجود دارد اقدامات متفاوتی انجام شده است که به نظرم بخشی از آن قطعاً آسیب‌زا بوده است؛ ولی مسئلۀ حفظ و مدارا هم مطرح بوده است.
من قصد دارم در مورد بحث تخلفات به نکته‌ای اشاره کنم و آن اینکه درست است که شاید کاملا مطابق با الزامات مبارزه با پولشویی رفتار نکردیم؛ ولی از ابتدای سال ۱۴۰۰ تنها کسانی که در بازار یا اولین کسانی که در بازار ابزارهای مبارزه با پولشویی را توسعه دادند به این دلیل که مجبور بودند توسعه بدهند نه اینکه الزامی داشته باشند همین پلتفرم‌ها بودند.
* چقدر با یکدیگر تلاش کردید؛ چون این مسیر از قبل مشخص نبوده است و بحث حاکم و محکوم هم مطرح نیست؛ این تعامل با دیگر بازیگران از سمت پرداخت‌یارها چقدر فراهم یا ایجاد شده است.
شریعتمدار: در حوزۀ رگ‌تک به‌رغم اینکه امکانات خوبی در نهادهای حاکمیتی وجود دارد و هم در بخش خصوصی ابزارهای خوبی توسعه داده شده است؛ ولی چون ما متهم به یک سری تخلفات هستیم کار تیمی خوبی شکل نگرفته است؛ اما ظرفیت زیادی وجود دارد؛ در واقع اگر نگاه‌مان را به بحث تخلف دقیق‌تر کنیم و یک نقطه خاکستری بسیار کوچک را پررنگ‌تر و بزرگ‌تر نکنیم اتفاقات بسیار خوبی در همکاری رخ می‌دهد؛ من بانک مرکزی را نسبت به سایر نهادهای تنظیم‌گر از نظر نیروی کارشناس و متخصص نهاد هوشمندتری می‌بینم؛ ولی چون از لایۀ سایر نهادهای نظارتی چنین دیدی وجود دارد همکاری زیر سؤال می‌رود؛ اگر این نگاه تغییر کند قطعاً همکاری‌ها می‌تواند منجر به توسعۀ ابزارهای نظارتی شود.
* آقای مانی‌یکتا لطفاً صحبت‌های‌تان را با این رویکرد که پرداخت‌یارها در آینده چه وضعیتی خواهند داشت جمع‌بندی کنید؟
مانی‌یکتا: پنج الی شش ماه است که در بانک یک مسئولیت نظارتی را بر عهده گرفته‌ام و با توجه به چالش‌هایی که وجود دارد، می‌توانم بگویم که سال ۱۴۰۲ سال نظارتی است؛ در واقع ما خلأهای نظارتی داشتیم و بانک مرکزی در بسیاری از نقاط با آگاهی چشم‌پوشی می‌کرد و ورود فعالانه نداشت و یک مقدار منفعل عمل می‌کرد و بسیاری از موارد را هم شناسایی نکرده است؛ طبیعتاً باید به این موارد بپردازیم تا این بنیه و زیرساخت را تقویت کنیم؛ ساختمان‌سازی به یک پی محکم نیاز دارد و اگر این پی را مستحکم نکنید تفکر بلندمرتبه‌سازی تفکر اشتباهی است؛ اگر قرار است رشد و توسعۀ خوبی در فضای پرداختیاری داشته باشیم حتماً باید سازۀ زیرساختی آن را که جزو الزامات نظارتی و مبارزه با پولشویی و شفافیت است فراهم کنیم. مشابه مکانیزمی که لااقل تا به امروز در مورد پرداختیاری از نظر فنی و اجرایی در کشور اجرایی شده است با این شکل و شمایل در بسیاری از کشورها وجود نداشته در واقع به نوعی چرخ را از نوع اختراع می‌کنیم؛ ولی سعی کرده‌ایم رویکرد تعاملی داشته باشیم و با کمک دوستان برنامه‌ریزی و خلأهای نظارتی‌مان را شناسایی کنیم و با یک برنامه‌ریزی منطقی آنها را پوشش دهیم؛ طبیعتاً اگر به نقطه ثبات منطقی برسیم که ممکن است ۱۰۰ درصدی نباشد؛ ولی قابل قبول باشد در آن صورت می‌توانیم با آرامش و قدرت بیشتر، افق بلندمدت‌مان را طراحی کنیم؛ بنابراین معتقدم تا انتهای سال ۱۴۰۲ درگیر ملاحظات نظارتی هستیم در عین حال برای مباحث توسعه‌ای در حوزۀ پرداختیاری برنامه‌ریزی می‌کنیم؛ اگر با کمک دوستان موفق شویم سال ۱۴۰۳ سال خوبی خواهد بود لااقل می‌توانیم انتظار داشته باشیم با توجه به برنامه‌ریزی‌های بانک مرکزی در توسعۀ زیرساخت‌های پرداخت در سال جاری، در سال ۱۴۰۳ پرداخت‌یارها در فضای اجرایی بتوانند در حوزه‌های نوآورانۀ جدید نقش خوبی ایفا کنند.
* چه نقاطی می‌توانست بهبود داده شود ولی تاکنون بهبود داده نشده است که می‌تواند نقطۀ حرکت جدیدی باشد؟
مانی‌یکتا: از نظر من بحث تعامل، اهمیت بسیاری دارد؛ یعنی تعامل بین رگولاتور و بانک مرکزی و ذی‌نفع این فضا که اصلی‌ترین ذی‌نفع آن پرداختیاری است برآیند مثبتی نداشته است؛ به تعبیر دیگر تعامل آنقدر قوی نبوده تا این فضا را بالغانه کند. در واقع هر جا آمدیم رگولیشنی انجام دهیم پرداختیار ناراضی بوده است؛ در صورتی که اگر تعامل بالغانه باشد و پرداختیار دغدغه‌های رگولاتور را بداند و رگولاتور هم درک درستی از نگرانی‌ها و دغدغه‌های پرداختیار داشته باشد در فرآیند تنظیم‌گری چالش به وجود نمی‌آید؛ چون دو طرف چه از نظر مخاطرات و ملاحظات نظارتی و چه از نظر نگرانی‌هایی پرداختیار نسبت به فضای کسب و کار و بازار خود درک درستی از فضا دارند.
* آقای فائز لطفاً صحبت‌های خود را با توجه به پیش‌بینی‌تان از وضع آینده جمع‌بندی کنید.
فائز: آنچه می‌بینم این است که شرکتهای پرداختیار بیش از گذشته خود را با ضوابط و اسناد بالادستی مطابقت می‌دهند. طی پنج الی شش ماه گذشته، اقدامات بسیاری خوبی صورت گرفته است. وقتی این اتفاق بیفتد و شرکتهای پرداخت یار به واسطۀ رعایت الزامات، از فضای کنترلی خارج شوند؛ قاعدتاً فرصت می‌کنند تا به توسعۀ کسب و کار خود هم فکر کنند. در پاسخ به این سؤال که چه کسب و کارهایی فرصت می‌کنند تا توسعه خود را دنبال کنند؛ باید بگویم که به اندازۀ خودشان صاحب نظر نیستم که در این مورد نظر بدهم؛ ولی آنچه مشاهده می‌کنم این است که تعداد درخواست‌های پرداختیاری افزایش یافته است و قطعاً فکر و ایده‌ای در پس آن قرار دارد که باعث شده تا تعداد درخواست‌ها این همه افزایش یابد. والّا با وجود سخت‌گیری‌هایی که در حوزۀ فعالیت در رمزارز و تجمیع وجوه و امثالهم داشتیم؛ حتماً دوستان فکر و تأمل خوبی برای فعالیت در زمینه های مجاز دارند. یا حداقل بهتر است بگویم که ما در شاپرک چنین انتظاری داریم و به همین دلیل هم، ارائه طرح های کسب و کاری در صدور مجوز موثر است.
پیش‌بینی من برای سال ۱۴۰۳ این است که دوستان در چارچوب ضوابط فعالیت می‌کنند و میزان نارضایتی رگولاتور از آنها بابت عدم رعایت الزامات، به شدت کاهش می‌یابد و حتماً از سایۀ حمایتی رگولاتور هم برخوردار خواهند شد تا بتوانند به توسعۀ کسب و کار خود بیش از گذشته بپردازند.
نکته مهم دیگر هم اینکه، تقریباً همه شرکتهای پرداختیار از فضای موجودی که در حوزۀ تخصصی پرداخت وجود دارد و پیش از این شکل گرفته، بهره می‌برند و طرح یا ایده‌ای نو برای تحول در حوزه پرداخت از ایشان دیده نمی شود. امیدوارم این حوزه هم در کانون توجه پرداخت یارها قرار گیرد.
* آقای تقی‌پور لطفاً صحبت‌های خود را با ارائه پیش‌بینی‌تان از آینده جمع‌بندی کنید و بگویید که کدام نقاط بهبود نیافته که امروز می‌تواند بهبود یابد.
تقی‌پور: اگر مقداری از فضای پرداختیاری فاصله بگیریم باید بگویم که خوشبختانه با اتمام پاندمی کرونا اقتصاد خود را ریکاوری می‌کند نه تنها در دنیا بلکه در کشور نیز چنین روندی را مشاهده می‌کنیم؛ من به شخصه امیدهای سرمایه‌گذاری و اتفاقات جدید را مشاهده می‌کنم که این امر منجر به این شده تا افراد برای دریافت مجوز اقدام کنند و یکی از حوزه‌هایی که به شدت مورد استقبال واقع شده حوزه فین‌تک و فناوری‌های مالی است. در این میان شرکتهای پرداختیاری یکی از نزدیک‌ترین شرکت‌ها به این فضا هستند. به نظرم در آینده اتفاق خوبی برای پرداخت‌یارها می‌افتد؛ البته طی یک الی دو سال اخیر هم رشد خوبی داشتند و امسال و سال آینده هم رشد خواهند داشت. خوشبختانه پرداخت‌یارها از دیگر افراد این اکوسیستم جلوتر هستند. این فضا در حال رشد وحشتناک و قارچ‌گونه است به همین دلیل خیلی موانع را با خود از بین می‌برد؛ حال چرا این فضا رشد می‌کند؛ چون در آن خلق ارزش اتفاق می‌افتد. معتقدم رگولاتور هیچ وقت با فضایی که در آن ارزش‌آفرینی رخ می‌دهد مشکلی ندارد؛ معمولاً رگولاتور به فضاهایی که خاکستری هستند و مشکلاتی ایجاد می‌کنند وارد میشود؛ این مسئله در فین‌تک و فناوری‌های مالی اتفاق نمی‌افتد.
نکته دیگر اینکه کشور نیز فضای آماده‌ای برای این توسعه دارد؛ یکی از فضاهایی که می‌توانیم با کمترین هزینه آن را توسعه دهیم فضاهای نرم است و یکی از بخش‌های فضای نرم که همه به شدت روی آن تمرکز دارند حوزه فین‌تک است که پرداختیار یک بازیگر بسیار مهم آن محسوب میشود و در آینده به گونه‌ای خواهد شد که پی‌اس‌پی‌ها دنبال آن خواهند بود که چرا تعداد پرداخت‌یارهای‌شان کم است یا رگولاتور بپرسد که چرا امسال افراد کمتری وارد این حوزه شده‌اند و دنبال این باشند که پرداخت‌یارها چه سرویس‌هایی می‌خواهند تا رشد مورد انتظارشان رخ دهد.
* آقای شریعتمدار در جمع‌بندی صحبت‌های‌تان بگویید که اکوسیستم پرداختیاری چقدر کامل است؟
شریعتمدار: الزامات پرداختیاری به ویژه در حوزه‌های بینارشته‌ای محدودکننده هستند؛ ولی روندی که تا به امروز طی شده و همان بحث مداراگری این اجازه را داده است تا حوزه‌ها تا حدی بینارشته‌ای شوند. از نظر بلوغ نسبت به کشورهای اتحادیۀ اروپا هنوز نمرۀ خیلی خوبی نمی‌گیریم؛ حتی شبکۀ پرداخت ایران از نظر سرعت جزو بهترین‌های دنیاست؛ ولی از نظر تنوع خدمت و تکثر بازیگر جای کار بسیاری دارد. به نظر طی چند سال آینده این اتفاق می‌افتد و فین‌تک‌ها هم نقش جدی‌ای ایفا خواهند کرد.
* سطح انتظارات‌تان را از بانک مرکزی و شرکت شاپرک و شرکتهای پرداخت طی دو الی سه جمله بیان کنید.
شریعتمدار: تداوم روند مدارا و نظاره‌گری در بحث تنظیم‌گری (تنظیم‌گری دیرهنگام) را مفید می‌دانم؛ چون بسیار کمک‌کننده است باز شدن نسبت به موضوعاتی که بینارشته‌ای هستند در واقع من مجبور نباشم برای هر اقدامی یک نهاد ثبت کنم؛ چون بسیار پرهزینه میشود در واقع من باید یک مدیرعامل جدا و یک مدیرمالی جدا و صورت‌های مالی جداگانه داشته باشم و این دو انتظار می‌تواند انتظارات فعلی بنده باشد.
نکته دیگر که می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد اینکه دو نهاد بخش خصوصی و نهاد حاکمیتی در بحران‌های نظارتی یا مباحث تخلفاتی خیلی با فاصله از یکدیگر تصمیم‌گیری می‌کنند در صورتی که اگر به صورت مداوم‌تر و نگاه مثبت‌تر پیش بروند بسیاری از مسائل پیشگیری یا دیتای لازم تأمین میشود.
انتهای پیام/
