به گزارش سرویس سیاسی افق تهران؛ اختلافات آبی ایران و افغانستان به اوایل دهه ۱۸۷۰ برمیگردد. با این حال، با بازگشت طالبان به قدرت از سال ۲۰۲۱، رودخانه هیرمند (هلمند) به موضوعی تنشزا بین کشورهای همسایه، به ویژه در ماههای اخیر تبدیل شده است. افزایش اخیر خشونتها در مرز ایران و افغانستان در ۲۷ می، زمانی که مرزبانان هر دو طرف درگیر شده و یک سرباز طالبان و دو نیروی ایرانی کشته شدند، به اوج خود رسید.
فاطمه امان، کارشناس ارشد مؤسسه خاورمیانه با تمرکز بر افغانستان و ایران در مورد اینکه چرا جمهوری اسلامی و طالبان بر سر مسائل آبی با هم اختلاف داشته و چرا جنگهای آبی پایان نخواهد یافت، گفتوگو کرده است.
از زمانی که طالبان در کابل به قدرت رسیده است، این گروه و جمهوری اسلامی دچار تنشهای شدیدی هستند. هر دو کشور بر سر آبهای فرامرزی مشترک اختلافی طولانیمدت دارند، اما چه چیزی فرق کرده است؟
فاطمه امان بیان کرد: اینبار تفاوت این بود که دو موضوع قدیمی، اختلاف بر سر آب مشترک و درگیری در مرزها همزمان شد که موضوع آب فرامرزی را بااهمیتتر کرد. ابتدا اجازه دهید مناقشه بر سر سهم هر کشور از آب فرامرزی هلمند را توضیح دهم.
مناقشات آب ایران و افغانستان بیش از ۱۵۰ سال است که وجود داشته و به زمانی که افغانستان تحتالحمایه بریتانیا بود، برمیگردد. در آن زمان، یک افسر انگلیسی مرز ایران و افغانستان را در امتداد شاخه اصلی رودخانه هیرمند ترسیم کرد. در سال ۱۹۳۹، گفتوگوهایی جدی بین دولت رضاشاه پهلوی و دولت محمد ظاهر شاه افغانستان منجر به انعقاد معاهدهای حق آب هر کشور را تعیین کرد، اما افغانستان هرگز آن را تصویب نکرد.
این اختلاف در دهه ۱۹۵۰ و زمانی که افغانستان دو بند بر روی رودخانه هیرمند ساخت، شدت گرفت.
مذاکرات مجدد تا سال ۱۹۷۳ ادامه یافت و نخستوزیران وقت ایران و افغانستان معاهدهای را امضا کردند. در دهههای اخیر و در دولتهای مختلف، این موضوع چرخش چشمگیری پیدا کرد. جنگ، جابهجایی جمعیتی، سدسازیهای پرسود، مدیریت فاجعهبار آب، و تغییرات آبوهوایی این مناقشه را تشدید کردهاند.
خبر خوب این است که در سال ۱۹۷۳ توافقنامهای امضا شد که به عنوان معاهده رودخانه هلمند شناخته میشود، اما نیاز به بررسی و بهروزرسانی دارد. با این وجود، دورنمای گفتوگو و یافتن راه حلی پایدار چندان روشن نیست.
تبدیل حقوق آب فرامرزی به یک موضوع سیاسی وحشتناک است. به جای گفتوگو، تهران و کابل به لفاظی رو آوردهاند. اخیراً، ابراهیم رئیسی به طالبان هشدار داد که «مسئله آب هلمند و حقابه ایران را جدی بگیرند». ذبیحالله مجاهد، سخنگوی طالبان نیز اعلام کرد که مقامات ایرانی باید درخواست خود را با «کلماتی مناسب» مطرح کنند.
در کنار بحث آب، مکرراً درگیریهایی در مرز دو کشور رخ میدهد. آخرین برخورد آنها در ماه می و در نیمروز و زابل اتفاق افتاد و باعث کشتهشدن چندین مرزبان شد؛ اما این گونه درگیریها با حکومت طالبان آغاز نشد و در دولتهای قبلی نیز وجود داشت.
معمولاً هر دو طرف یکدیگر را برای شروع درگیری سرزنش میکنند، اما در نهایت، تهران و کابل همیشه آرام میشوند. این حوادث اغلب «اشتباه» یا «سوءتفاهم» نامیده میشود. هماکنون مذاکراتی برای تشکیل کمیته مشترک حل سریع مسائل در مرز شرقی در جریان است. با این حال، هیچ نشانهای برای پایان این درگیریها وجود ندارد.
ایرانسورس: در مورد روابط ایران و طالبان توضیح دهید. آیا این اولینبار است که شاهد تنش بین آنها هستیم؟
فاطمه امان: روابط کنونی ایران با افغانستان از زمانی که طالبان در سال ۲۰۲۱ به قدرت رسید، شاهد هرجومرج بوده است. جمهوری اسلامی نمیخواهد شبیه متحدان طالبان به نظر برسد و هر دو با بیاعتمادی به یکدیگر نگاه میکنند. با این حال، پیامهایی متناقض و تا حدودی گیجکننده در مورد ماهیت این رابطه وجود دارد.
ایران و طالبان در سال ۱۹۹۸ تقریباً بر سر حمله شبهنظامیان طالبان به کنسولگری ایران در مزارشریف تا آستانه جنگ رفتند. ایران دویست هزار نیروی ارتش و هفتاد هزار نیروی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را به منطقه مرزی اعزام کرد، اما در نهایت تصمیم گرفت که وارد خاک افغانستان نشود.
ایران به دلیل دغدغههایی مانند آب مشترک، قاچاق مواد مخدر و امنیت مرزی همواره تلاش کرده تا حضور خود را در افغانستان حفظ کند. ایران احتمال نفوذ گروههای تروریستی مانند دولت اسلامی خراسان (داعش خراسان) از مرزهای شرقی خود به داخل را بسیار جدی دانسته و قاطعانه اعتقاد دارد که مرزهای شرقیش با افغانستان و پاکستان آسیبپذیر هستند.
از زمانی که طالبان در سال ۲۰۰۱ از قدرت سرنگون شد، ایران روابط خود با برخی از گروههای طالبان را حفظ کرد. بعدها که حضور طالبان افزایش یافت، روابط ایران و طالبان نیز رشد کرد.
ظهور داعش در افغانستان در سال ۲۰۱۵ و همچنین نتیجهگیری تهران مبنی بر اینکه مشارکت طالبان در دولت آینده افغانستان اجتنابناپذیر است، ایران را به نزدیکشدن به طالبان ترغیب کرد. ایران تلاش کرد تا نفوذ خود بر این گروه افزایش دهد.
انتهای پیام/