حسین افخمی عضو هیات علمی گروه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی
به گزارش سرویس اجتماعی افق تهران، حسین افخمی عضو هیات علمی گروه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی در گفت‌وگو با روزنامه شرق در رابطه با دوازه بانی خبری اظهار داشت: دروازه بانی بر خلاف ظاهر ساده اش، مفهومی است بسیار پیچیده و البته چندلایه؛ مفهومی مهم و اساسی در روزنامه نگاری که هم در سطح تئوری و نظر و هم در سطح اجرا و عمل، تاکنون به بحث های مختلفی بین روزنامه نگاران از یکسو و اندیشمندان و صاحبنظران رسانه از سوی دیگر دامن زده است. در واقع هر آنچه ما امروز از یک رسانه می بینیم یا می شنویم یا در یک روزنامه و مجله می خوانیم، جملگی پس از عبور از فرآیندی است که «دروازه بانی» می خوانندش. این دروازه بانی البته در کشورها و رسانه های مختلف متفاوت است و به تبع آن محتوای یک رسانه هم بعد از این «دروازه بانی» متفاوت. اهمیت دروازه بانی و سازوکارهایش آن چیزی است که در کتاب «دروازه بانی» پاملاشومیکر مطرح شده و استاد «حسین افخمی» استاد علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی آن را به فارسی ترجمه کرده است. افخمی بر این باور است که «دروازه بانی» تنها به مفهوم اعمال سلیقه فردی، سانسور و فیلترگذاری نیست زیرا در یک جامعه مبتنی بر مردمسالاری، حاکمیت قانون، آزادی های صنفی و حرفه ای، خطاهای فردی در عمل تصحیح شده و اساسا جایی برای اعمال سلیقه های فردی باقی نمی ماند. با او درباره کتاب تازه اش و ابعاد مختلف مفهومی «دروازه بانی»، گفت وگویی ترتیب داده ایم که در ادامه می خوانید…
*همانطور که می دانید، «دروازه بانی» از جمله مفاهیم بسیار پرکاربرد و مصطلح در علوم ارتباطات و روزنامه نگاری است و تاکنون و در ۵۰ سال گذشته که ادبیات دروازه بانی وارد واژگان علوم ارتباطات شده است، تعاریف و مباحث فراوانی حول آن صورت گرفته است؛ برای ورود به بحث اگر امکان دارد بفرمایید که چه انگیزه ای شما را به سمت ترجمه اثری با این عنوان واداشت؟ سوال اینجاست که درپاسخ به کدام خلاشما این کتاب را ترجمه و روانه بازار کردید؟
همان طورکه اشاره فرمودید ادبیات نظری مرتبط با مفهوم «دروازه بانی خبر» پیشینه ای بیش از نیم قرن دارد. اولین مقاله پژوهشی از دیوید منینگ وایت در سال ۱۹۵۰ در فصلنامه تخصصی «ژورنالیزم کوآرترلی» چاپ شد. اما طی این مدت در منابع فارسی به جز یک مقاله مروری منبع دیگری دیده نمی شود. بنابراین، کتاب دروازه بانی تالیف پروفسور پاملاشومیکر -که جامع ترین منبع به زبان انگلیسی محسوب می شود- برای پرکردن این خلاانتخاب و به زبان فارسی برگردانده شد. انتشار این کتاب که با ویراستاری دقیق نشر نی صورت گرفت، می تواند حوزه نظری ارتباطات و رسانه ها را تقویت کند و مشوقی برای دانشجویان دوره های تحصیلات تکمیلی باشد.
*در این کتاب تا چه حد روی همان تعریف سنتی و قدیمی از «دروازه بانی» تاکید شده است؟ این تعریف شامل چه عناصر و مختصاتی می شود؟
در تعریف سنتی از دروازه بانی، ویژگی های یک فرد به نام «آقای دروازه» ترسیم می شود که نقش کنترل و نظارت را دارد. در مفهوم جدید، دروازه بانی برآیند نیروها و عوامل اجتماعی در چند سطح مفروض شده است که بر عمل گزینش اخبار اثر گذارند.
*تاکید اصلی این کتاب روی این موضوع قرار دارد که «دروازه بانی»، مفهومی بسیار گسترده تر از انتخاب و سردبیری خبر دارد؛ درباره این کاربرد گسترده تر از این مفهوم برایمان بگویید؟
ببینید، در این کتاب نویسنده ابتدا یک بررسی جامع از مطالعات مرتبط با عوامل موثر بر گزینش اخبار که طی نیم قرن گذشته انجام شده است را ارایه می دهد. برای مثال، علاوه بر پژوهش های نخستین از لوین (۱۹۴۳) و وایت (۱۹۵۰) مطالعات عطف دیگری مانند وستلی-مکلین (۱۹۵۷)، مک نلی (۱۹۵۹)، کوهن (۱۹۶۳)، اشنایدر (۱۹۶۷)، باس (۱۹۶۹)، گالتونگ و راگ (۱۹۶۵)، تاکمن (۱۹۷۴)، گنز (۱۹۷۹)، گیتلین (۱۹۸۰)، گاندی (۱۹۸۲) و همچنین دیدگاه های انتقادی گرامشی (۱۹۷۱)، ویلیامز (۱۹۷۷)، گولدینگ (۱۹۸۱) را هم بررسی کرده است و سرانجام مدل پیشنهادی خود را ارایه می دهد. در واقع، رویکردهای نظری کارکردگرا، رفتارگرا، ساختارگرا، برساخت گرا و انتقادی را در ادبیات نظری مفهوم دروازه بانی، در این کتاب می توان مشاهده کرد. البته، شاید بهتر بود برای درک بیشتر خواننده ایرانی توضیحاتی پیرامون مطالعات قبلی در کتاب ترجمه شده ارایه می شد. اما منظور از کاربرد گسترده مفهوم در مقایسه با مطالعات پیشین؛ تعمیم آن به پژوهش های مربوط به رسانه های گوناگون است که از خبرگزاری و مطبوعات فراتر رفته و رسانه های الکترونیک مانند رادیو، تلویزیون و رسانه های الکترونی مانند اینترنت را شامل می شود.
*در این کتاب، البته با فرض کاربرد های گسترده تر مفهوم دروازه بانی، فرآیند دروازه بانی پیچیده توصیف شده است؛ سوال اینجاست که این پیچیدگی از کجا می آید؟
پیچیدگی مربوط به ابعاد مطالعه است. در واقع، شومیکر در این کتاب برای ارایه مدلی جامع از مطالعات اجتماعی به طور اعم از حوزه های مدیریت، روانشناسی، سیاست و جامعه شناسی بهره گرفته است؛ به طوری که دروازه بانی را در سطح فردی، سازمانی و فراسازمانی مورد توجه قرار می دهد و نقش اجتماعی آنها را نیز در کنار نیروهای دو سوی دروازه در مطالعه اش دخالت می دهد.
* در این کتاب تاکید شده است که ارزش های فردی در فرآیندهای دروازه بانی سطح فردی بسیار موثر هستند اما به هر حال این آزادبودن حد و مرزهای مشخصی دارد. به باور شما به عنوان یک استاد ارتباطات، این حد و مرزها تا کجاست؟ اگر این ارزش های فردی در فرآیندهای دروازه بانی خبر در رسانه ها هم به کار گرفته شوند، چه اتفاقی می افتد؟ حد و مرز دخالت ارزش های فردی در دروازه بانی خبر کجاست؟ آیا دروازه بانان لایه های بعدی و بالاتر خواهند توانست برکار دروازه بانان پیشین نظاره کرده و در صورت رخ دادن کاستی، آن را جبران کنند؟
پاسخ دقیق این پرسش را به کتاب دیگری از شومیکر زیر عنوان «میانجی گری پیام» استناد می کنم با این مضمون که وی محتوای خبری یک رسانه را متاثر از پنج سطح عنوان می کند: ایدئولوژی، نیروهای بیرون سازمان، قواعد و مقررات، عوامل درون سازمان و روزنامه نگاران. بنابراین، دروازه بانی به مفهوم اعمال سلیقه فردی، سانسور و فیلترگذاری نیست. در یک جامعه مبتنی بر مردمسالاری، حاکمیت قانون، آزادی های صنفی و حرفه ای ارزش های اجتماعی حاکم بر جامعه اصول پایه محسوب می شود و خطاهای فردی را در عمل تصحیح می کند.
*در مقدمه این کتاب با نقل قول هایی که از اندیشمندان جهان بیان می شود، «دروازه بانی»، عملی بسیار حیاتی و موثر برای کنترل و تاثیرگذاری برجامعه و افکار عمومی نشان داده می شود؛ شما فکر می کنید امروز که منابع خبری از کنترل یک یا چند رسانه فراتر رفته است و برای دستیابی به اصل هر ماجرا یا خبر ده ها شاید هم صدها منبع خبری وجود دارد، باز هم می توان مدعی شد که با «دروازه بانی»، بتوان جامعه را کنترل کرد و مانع از گسترش بخشی از فرآیند آگاهی شد؟
همان طور که در این کتاب به آن اشاره می شود دروازه بانی یک فرآیند است. تا زمانی که در جامعه قدرت به صورت هرمی و سلسله مراتبی اعمال می شود کارکرد دروازه بانی در رسانه ها خواهد بود. تنها با تغییر در ساختار قدرت می توان تغییر در نقش کنترلی آن را انتظار داشت.
*نقش شهروند- روزنامه نگاران را در این قضیه چگونه ارزیابی می کنید؟ فکر نمی کنید ظهور این شهروند- روزنامه نگاران تا حد زیادی شکل قضیه را عوض کرده است و «دروازه بانی» را حداقل در برخی سطوح کمرنگ و غیرموثر کرده است؟
بدون شک شهروند-روزنامه نگاران به نوعی مفهوم دروازه بانی را تغییر داده اند. از همه مهم تر رسانه های جدید و بروز پدیده ای به نام بار اضافی اطلاعات نیز مفهوم دروازه بانی در شکل سنتی را دگرگون ساخته است. ولی، هنوز اغلب رسانه های جریان اصلی در هر جامعه و سهم بالایی از مخاطبان تحت سلطه منابع خبری جریان مسلط قرار دارند که حتی اخبار تولیدی از شهروند-خبرنگاران برای انتشار در برنامه های خبری پربیننده نیز باید از دروازه آنها عبور کند.
* به عنوان سوال آخر می خواهم بپرسم به باور شما به عنوان مترجم این اثر، «مخاطب هدف» اصلی این کتاب کیست؟
پاسخ این پرسش کمی سخت است. ولی قدر مسلم این است که کتاب برای مدیران اخبار در رسانه های جمعی شامل مطبوعات، رادیو، تلویزیون، خبرگزاری ها و سندیکاهای خبری و همچنین مدیران دفاتر روابط عمومی سازمان ها و شرکت ها که در فرصت کم باید از بین صدها خبر دست به تصمیم گیری بزنند و تعدادی را گزینش کنند، نکات کاربردی خوبی دارد. علاوه بر این، برای روزنامه نگاران، کارشناسان روابط عمومی و کسانی که در فرآیند تولید و نشر یا پخش خبر یعنی از جمع آوری تا پردازش خبر نقش آفرینی می کنند می تواند منبع آموزشی مناسبی باشد. به همین دلیل دانشجویان رشته های ارتباطات در درس های مبانی و نظریه های ارتباطات جمعی با مباحث این کتاب آشنا می شوند. البته من توصیه می کنم کلیه کسانی که به نوعی منبع و منشا اخبار رسانه های ارتباطات جمعی هستند به ویژه دولتمردان، مدیران و فعالان سیاسی حتما این کتاب را بخوانند تا با آشنایی بیشتر از فرآیند پردازش و کارکرد دروازه بانی خبر سطح انتظاراتشان از خبرنگاران، رسانه ها و حتی ادارات روابط عمومی تابعه آنها مبتنی بر درک متقابل قرار گیرد.
انتهای پیام/
