حالا از پس بیش از هشت سال خداحافظی سراسری کوپن با اقتصاد ایران، بار دیگر بررسی اعطای کوپن به شهروندان ایرانی در دستور کار قرار دارد.
به گزارش سرویس اقتصادی افق تهران، انوشیروان محسنی بندپی ، سرپرست وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در گفتگو با خبرآنلاین تاکید دارد که به زودی جامعه هدف تخصیص کوپن مشخص می شود.هشت دهک یا همه مردم .
کوپن در ایران واژه ناآشنایی نیست اگر برای اطلاع از معنای آن حتی لغت نامه دهخدا را زیر و رو کنید، به این توضیح بر می خورید.
کوپن واژه ای فرانسوی است به معنای ورقه بهادار منضم به ورقه اصلی که هنگام پرداخت منافع، آن را جدا کنند. این توضیح نیز در لغت نامه دهخدا درج شده است :”ورقه جیره بندی قند وشکر و غیره” در فرهنگ معین اما در تشریح معنای کوپن به واژه سهم اشاره و تاکید شده است :”بلیط ارزاق و قماش و قند و چای که در جنگ و قحط سال متداول است”.
پای کوپن در عصر جدید در سال ۱۳۵۹ به اقتصاد ایران باز شد . چند روزی پس از شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران.
تولد یک ستاد
هیأت وزیران دولت جمهوری اسلامی ایران در جلسه مورخ پنجم مهر ۱۳۵۹ تصویب کرد ستادی به نام “ستاد بسیج اقتصادی کشور” مرکب از وزرای‌وزارتخانه‌های نفت، صنایع و معادن، کار و امور اجتماعی، کشاورزی، کشور، نیرو، امور اقتصادی و دارایی، بازرگانی، دفاع، سازمان برنامه و بودجه و‌رییس کل بانک مرکزی ایران یا نمایندگان تام‌الاختیار آنان به ریاست نخست‌وزیر تشکیل شود تا با توجه به شرایط خاص اقتصادی کشور تصمیمات لازم را اتخاذ و از طریق سازمانهای مسئول به مورد اجرا گذارد.
در این جلسه تصمیم گرفته شد:دولت از مجلس شورای اسلامی تقاضا نماید که تعدادی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی در این ستاد و کمیته‌های فرعی که توسط ستاد بوجود خواهد آمد شرکت نمایند شرکت نمایندگانی از بخش خصوصی نیز در این ستاد بلامانع است
مقرر بود تصمیمات عمومی ستاد از طریق رسانه‌های گروهی به اطلاع همگان خواهد رسید. دبیرخانه این ستاد و محل تشکیل جلسات آن در نخست‌وزیری‌خواهد بود. مصوبات ستاد مزبور در صورت نیاز به تصویب هیأت دولت جهت طرح و تصویب به هیأت وزرا ارائه می‌شود و از اولویت خاص برخوردار خواهد‌شد.
تولد کوپن از تصمیمات همین ستاد بود ، برگه ای که تا سال ها در دست مردم باقی ماند و البته پای واژه اقتصاد کوپنی را نیز به ادبیات سیاسی ایران باز کرد.
توزیع کالا از طریق کوپن به منظور اطمینان از تامین کالای مورد نیاز اقشار مختلف جامعه دلیل مهم تخصیص کوپن بود اما در حاشیه شغل کوپن فروشی رونقی فراوان یافت و هر از گاهی روزنامه ها گزارش هایی در خصوص دستگیری کوپن فروشان و برخورد با این اقدام غیرقانونی منتشر می کردند.
اولین کوپن
اگر اولین یارانه نقدی در دی ماه سال ۱۳۸۹ برای ایرانیان قابل برداشت شده است، اولین کوپن های سراسری نیز دی ماه ۱۳۵۹ به دست مردم رسیده است. هدف این بود که اگر کالایی کمیاب یا گران شد، از طریق توزیع کوپنی به دست مصرف کننده برسد.
هر چند اطلاعات وسیعی درباره تعداد کوپن ها و شرایط توزیع کالاها با استفاده از کوپن در این سال ها در دست نیست اما آنها که برگه هایی به یادگار نگه داشته اند، می گویند روی هر کوپن تعداد افراد خانوار درج می شد و رنگ کوپن های شهری با روستایی تفاوت داشت. شماره ها اعلام می شد و بر اساس اعلام شماره و کالا بود که کوپن اعلامی ارزش پیدا می کرد . روزنامه ها خبر اعلام کوپن را در مهمترین بخش صفحات می‌گذاشتند و اخبار سراسری نیز آن سال ها ، این خبر را پخش می کرد.
صف های طویل برای دریافت کالای کوپنی و … خاطرات لاینفک ایرانی ها در دهه شصت است اما پس از پایان جنگ شرایط اقتصادی ایران تغییر کرد، در حالی که کوپن هنوز باقی مانده بود.
۱۰ قلم کالایی که با شیوه کوپنی توزیع می شد عبارت بود از: روغن نباتی، قند و شکر، برنج، پودر شوینده، صابون، پنیر، کره، مرغ، تخم مرغ و گوشت قرمز.البته در همان سال های ابتدای انقلاب دفترچه سهمیه خانوار توسط شوراهای محلی منتشر شد که ۲۲ قلم کالا از طریق دفترچه به مردم ارائه می گردید.
کوپن بعد از جنگ
در آخرین روزهای سال ۱۳۶۸ وظایف اجرایی ستاد بسیج اقتصادی به وزارت بازرگانی تفویض شد .
حالا نهمین مرحله تخصیص سراسری کوپن را می توان اولین مرحله تخصیص کوپن از سوی وزارت بازرگانی وقت ، نه ستاد بسیج اقتصادی دانست.
مرحله نهم سال ۶۹ آغاز و سال ۷۲ پایان گرفت. در این مرحله ۲۵٫۲ کیلوگرم روغن به شهرها و ۲۰ کیلو به روستاها و عشایر به صورت یارانه برای هر نفر توزیع شد. سرانه قند و شکر هم ۳۹٫۶ کیلو برای شهرها و ۵۴ کیلو برای روستاها و ۹۰ کیلو به عشایر بود. سایر کالاهای اساسی که عبارت بود از برنج (۲۷ کیلو)، پنیر (۵ کیلو)، گوشت (۲۱٫۶ کیلو)، پودر (۵٫۷۶ کیلو)، صابون (۱٫۸ کیلو)، مرغ (۴٫۲کیلو)، تخم مرغ (۷ کیلو) و کره (۳ کیلو) فقط به شهرها توزیع شد.
در مرحله مذکور، قیمت کالاهای یارانه ای یعنی روغن، قند و شکر، برنج، پنیر، گوشت، مرغ، تخم مرغ و کره بین ۵۸ تا ۱۷۸ ریال کاهش یافت و همین نشانه برای موفق دانستن این سیاست کافی بود در عین اینکه جامعه استقبالی یکپارچه از این سیاست داشت. در سال های پایانی این مرحله توزیع کوپنی پودر، صابون، مرغ و تخم مرغ و کره کاهش یافت.
مرحله دهم توزیع کوپنی کالاهای اساسی از سال ۷۳ تا ۷۷ بود. در این مرحله علاوه بر کاهش محسوس تعداد کالاهای کوپنی مقدار و قیمت کالاها به طور قابل توجهی افزایش یافت. در مرحله دهم تعداد کالاهای توزیعی به ۵ فقره رسید. روغن، قند و شکر و برنج در شهر و روستاها، پنیر و گوشت فقط در شهرها توزیع شد. مقدار سرانه این کالاها در ۴ سال دوره دهم به ترتیب روغن ۴۱٫۸ کیلوگرم شهری و ۲۷٫۹ کیلوگرم روستایی و عشایری بود. قند و شکر ۳۸٫۴ کیلوگرم شهری ۵۷٫۶ کیلوگرم روستایی و ۹۱٫۲ کیلوگرم عشایری محاسبه شد، برنج ۳۳ کیلوگرم بین جوامع شهری، روستایی و عشایری توزیع گردید. پنیر و گوشت به ترتیب ۲۵٫۲ و ۱۱٫۸ کیلوگرم در جوامع شهری عرضه گردید. قیمت این محصولات نیز رشد قابل توجهی داشت به طوری که هر کیلو روغن یارانه ای به طور میانگین ۳۶۵ ریال و تعادلی ۲۷۱۵ ریال اعلام شد. قند و شکر یارانه ای نیز ۱۱۱٫۸۷ ریال و تعادلی ۱۲۷۶ ریال بود.
در مرحله یازدهم نیز یک کالای دیگر از نظام توزیع کالابرگی خارج شد. گوشت قرمز از سال ۱۳۷۸ به بعد دیگر به صورت کالابرگی توزیع نشد. در مرحله دوازدهم که از سال ۸۳ اجرا شد مجدداً تعداد کالاهای توزیعی کالابرگی کاهش یافت هرچند در سال های ۸۳ و ۸۴ هر سال به ترتیب نیم کیلو پنیر کالابرگی توزیع شد اما از سال ۸۵ به بعد پنیر نیز از سیستم توزیع کالابرگی خارج گردید و سه کالای روغن، قند و شکر و برنج در سیستم کالابرگی قرار گرفت. سال ۱۳۸۶ دیگر ۷۰ میلیون نفر تحت پوشش سیستم توزیع کوپنی قرار داشتند اما اهمیت کوپن کم کم کاهش یافته بود .
مرحله سیزدهم اما مرحله ای بود که اقتصاد ایران با کوپن خداحافظی کرد و با یارانه آشنا شد . گفته می شود آخرین کوپن اعلامی به قند و شکر مربوط بود.
در حالی که مقامات دولت وقت در سال ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰ بارها مورد این سئوال قرار گرفتند که آیا کوپن همچنان توزیع می شود یا خیر، پاسخ می دادند کوپن در کنار یارانه می ماند اما کوپن و یارانه دو پادشاهی بودند که در یک اقلیم نمی گنجیدند این گونه بود که سایه کمرنگ کوپن در سال ۱۳۸۹ از سر اقتصاد ایران کم شد.
و اما اکنون
ایران در جنگ اقتصادی است. حالا دیگر هم مقامات سیاسی این نکته را در سخنرانی های رسمی مورد اشاره قرار می دهند و هم کارشناسان اقتصادی و مسئولان حوزه اقتصاد.
زمزمه بازگشت کوپن ، البته در ساختار نوین الکترونیکی مدتهاست به گوش می رسد و سیزده روز باقیمانده از شهریور روزهای تعیین سرنوشت کوپن خواهد بود.
هنوز معلوم نیست کدام کالاها و چه تعداد از مردم ایران تحت پوشش کوپن قرار می گیرند اما هر چه هست، تصمیم گیران و سیاستگذاران و کارشناسان تاکید دارند که حمایت از اقشار مختلف مردم در موج گرانی ناشی از ریزش ارزش پول ملی ضروری است.
